Troon van Premier League-legende ontnomen: ‘Hij is een verbeterde versie’

Van totaalvoetbal tot anti-voetbal en alles daartussenin. Het binnenslepen van de begeerde drie punten komt al sinds mensenheugenis in allerlei vormen en maten. In de rubriek Stijlfiguren gaat Voetbalzone langs de velden van weleer om fabelachtige formaties en bijzondere spelersrollen onder de loep te nemen. In deze editie: de Makélélé-rol, over hoe een legendarische defensieve middenvelder de positie in de Engelse Premier League voorgoed veranderde.

Door Kevin van Buuren

Als Chelsea op 29 mei 2021 voor de tweede keer in de clubgeschiedenis de Champions League wint, luidt de lofzang weer eens voor middenvelder N’Golo Kanté. Zes jaar eerder speelt de Fransman nog voor het kleine SM Caen; die zomer is hij de anonieme versterking van Leicester City. Maar wanneer hij daarmee in 2016 de legendarische landstitel wint, stromen de superlatieven binnen. De defensieve middenvelder is een ondoordringbaar blok, kan fantastisch voetballen en is immer bescheiden. Chelsea pikt hem voor 35 miljoen euro op, waarna Kanté zich verder manifesteert als een van de besten op zijn positie. Hij wordt in zijn eerste jaar kampioen met Chelsea, speler van het jaar van de club en van zijn land Frankrijk. Daarbij tilt de verlegen Fransman, na aandringen van zijn medespelers, in 2018 ook nog de wereldbeker op.

Ex-Chelsea speler Joe Cole geeft na de Champions League-winst het ultieme compliment. “Ik heb met Claude Makélélé gespeeld”, zegt hij bij BT Sport. “Hij was de beste op die positie, totdat Kanté kwam. Dat is een nog betere versie van Makélélé.” De voormalig defensieve middenvelder van onder meer Real Madrid en Chelsea wordt gezien als ‘de man die de positie in Engeland herdefinieerde’. Na zijn periode in de Premier League van 2003 tot 2008 spreekt de voetbalnatie niet eens meer over een holding midfielder, een ‘6’ of CDM. De plek voor de verdediging staat vanaf dan bekend als the Makélélé-role.

De allerbeste
De landgenoot van Kanté komt via de jeugd van Stade Brest in 1991 terecht bij Nantes. Daar wordt Makélélé bestempeld als ‘de nieuwe Emmanuel Petit’, de middenvelder die met Frankrijk zowel het WK van 1998 als het EK van 2000 won. Makélélé verovert snel zijn plek centraal op het middenveld en in 1994/95 wordt Nantes kampioen van Frankrijk. Uiteindelijk belandt de controleur na een tussenjaar bij Olympique Marseille in 1998 bij het Spaanse Celta de Vigo. Met hem in de gelederen bereikt de club uit Galicië in 1999 de kwartfinale van de UEFA Cup. Daarbij krijgt Makélélé een nieuwe rol. “In Frankrijk speelde ik aanvallend en verdedigend”, legt hij later uit aan Chelsea Magazine. “In Spanje moest ik me vooral focussen op verdedigen. Dat beviel me. Ik voelde me erg nuttig. Mijn taak was het om gevaar te voorkomen.” Met de nieuwe taakomschrijving komt hij vervolgens in beeld bij de grootste club ter wereld, Real Madrid, waarna een omstreden transfer volgt.

Omdat Celta de Fransman niet wil laten gaan, forceert Makélélé samen met zijn belangenbehartiger Marc Roger een transfer. Hij weigert te trainen en laat Roger zelfs een nep-aangifte doen. Tegenover AS verklaart de zaakwaarnemer later: “We zeiden tegen de politie dat fans zijn auto hadden aangevallen. Maar ik heb zelf de stenen tegen zijn ruiten gegooid, met Claude’s toestemming.” De Koninklijke maakt uiteindelijk een schamele veertien miljoen euro over en verwelkomt een nieuwe Galáctico. Na drie seizoenen in Madrid, met onder meer twee kampioenschappen en een Champions League, is de liefde echter op. Wanneer Makélélé om financiële erkenning vraagt, weigert voorzitter Florentino Peréz en volgt in 2003 een transfer naar Chelsea. “Makélélé zal doen vergeten worden”, benadrukt Peréz nog, maar teamgenoot Zinédine Zidane weet beter. Na de komst van neo-Galáctico David Beckham zegt hij: “Waarom een nieuwe laag gouden verf op een Bentley, als je de motor kwijt bent?”

Met zijn aanwezigheid bij Chelsea, en afwezigheid bij Real Madrid, versterkt Makélélé de consensus over zijn positie. Real wordt de jaargang na zijn vertrek vierde en wint ook de volgende twee jaar geen enkele prijs. Het mist de speler die niet opvalt, en tegelijk onmisbaar is. “Hij kopt niet en passt nooit verder dan drie meter”, zei Peréz kritisch toen de middenvelder Real verliet, maar dat blijkt precies de bedoeling te zijn geweest. Makélélé staat voor de balans in het team als eerste op het wedstrijdformulier. Met name na de komst van tactische meester José Mourinho floreert de middenvelder ook in Londen. Kampioenschappen in 2005 en 2006 volgen. De eerste landstitels in vijftig jaar voor de club. Fulham-manager Chris Coleman, die Chelsea in 2006 verslaat, definieert de positie van de middenvelder. “Alles liep via hem. Hij verdedigde niet alleen, maar ook iedere aanval begon bij hem”, verklaart hij later. Door Makélélé in balbezit-tegenstander te dekken, en in balbezit via de vleugels te vermijden, kan de sleutelspeler zich tegen Fulham niet onderscheiden. The Makélélé-role geldt vanaf dat moment als de mal; het streven voor iedereen die de positie ooit bekleedt. In Engeland weten ze: zo een speler zie je nooit meer.

De tegenpool van de tien
Desondanks is Makélélé niet de uitvinder van zijn eigen rol. Engeland pronkt voor het eerst met de effectiviteit van de positie tijdens het wereldkampioenschap van 1966, waarin het de finale wint van West-Duitsland met 4-2. In de kwartfinale moet echter eerst afgerekend worden met een machtig Argentinië. Een van de beste voetballanden van dat moment, dat in de groepsfase wint van Spanje, Zwitserland en niet verliest tegen latere finalist West-Duitsland. Tijdens dat toernooi, schrijft Jonathan Wilson in Inverting the Pyramid, komt bondscoach Juan Carlos Lorenzo met de primeur om Argentinië te laten spelen in een 4-3-1-2-formatie. Daarin was sleutelspeler Ermindo Onega, de punt van de diamant, de ‘10’, allesbepalend.

Engeland staat daartegenover met een soortgelijke formatie en heeft het geluk dat een echte defensieve middenvelder zich onder hen bevindt: Nobby Stiles, bekend om zijn tandpasta-reclame-lach, mede mogelijk gemaakt door zijn neppe gebit. Zowel Argentijnse als Engelse media concluderen na de Britse winst dat Stiles’ ontmanteling van zijn directe tegenstander Onega een grote rol speelde. De holding midfielder bleef kort voor de laatste linie staan. Zoals een klassieke 10 niet hoefde te verdedigen en in balbezit-tegenstander naar ruimtes voor de tegenaanval zocht, was de verdedigende middenvelder zijn spiegelbeeld. Hij hoefde niet aan te vallen en hield in balbezit de ruimtes in de gaten waar een tegenaanval zou kunnen ontstaan, die hij in dat geval vakkundig onschadelijk kon maken. Stiles stal de spelvreugde van zijn tegenstanders, dat hij na het toernooi symboliseerde met zijn beroemde pose: in de ene hand zijn wereldbeker, in de andere hand zijn kunstgebit, daarbovenuit een brede, lege lach.

Voormalig Fulham-manager Coleman wist de ontwikkeling van de Makélélé-rol al voor diens betiteling te omschrijven. De functie van defensieve middenvelder veranderde jaren na Stiles’ masterclass op het WK. Wie het vaakst de gevaarlijkste creatieveling onschadelijk maakt, heeft als eerst de bal. Ook was ‘de 6’ het eerste station voorbij de verdediging. En daarmee het begin van de aanval. Ook Kante vulde zijn positie op deze manier in, bij Chelsea stond hij volgens The Athletic bekend als orchestrator. Naast zijn recordaantallen intercepties en tackles, voetbalde Kanté met gerichte dribbels en korte passes zijn team onder de druk uit. De legende zelf, Makélélé, voorspelde al: “Kanté kan beter dan worden dan ik was.” Gepensioneerd Premier League-spits Darren Bent liep in 2022 alvast op dat feit vooruit: “De Makélélé-rol moet voortaan ‘de Kanté-rol’ worden genoemd.”