Sportpsycholoog verdedigt introverte Messi: ‘Is hem wel wat gevraagd?’

Paris Saint-Germain betrekt vanaf heden een mental coach bij het eerste team. Niet alleen om het recente Champions League-debacle te verwerken, maar vooral om een nieuw drama te voorkomen. Moeten meer clubs het voorbeeld van PSG volgen? In de rubriek Mindgames duikt Voetbalzone in de hoofden van voetballers, trainers en scheidsrechters om te kijken hoeveel winst daar te behalen valt. In dit deel: introversie en extraversie. Hoe benut je de stille kracht in een schreeuwgrage voetbalwereld?

Door Kevin van Buuren

PSG-speler Lionel Messi lijkt het model voor introverte voetballers. Zijn stille bescheidenheid siert hem, maar duidt volgens critici op gebrek aan leiderschap. Heersende voeten. Nederige lippen. Zijn trainer Mauricio Pochettino was begin dit jaar niet op de hoogte van Messi’s coronabesmetting. De Argentijnse aanvaller verbleef op dat moment in zijn thuisland en ging daar in quarantaine. De inbox van zijn trainer bleef leeg. “Respectloos”, zei oud-voetballer Jérôme Rothen tegen Radio Montecarlo. Sportpsycholoog Rico Schuijers verdedigt de introvert: “Is hem wel wat gevraagd?”

Schuijers begeleide onder meer de Nederlandse waterpolovrouwen op de Olympische Spelen van 2008. Ze wonnen goud van de succesvolle Verenigde Staten. Coach Robin van Galen noemde het ‘geen toeval’ dat ze zo goed presteerden. Mentale coaching maakte voor hem en zijn speelsters het verschil. De coach dacht voor de Spelen nog aan stoppen omdat de ploeg hem ‘door de vingers gleed’. Hij leerde nieuwe manieren van communiceren. “Tachtig procent van mijn speelsters was introvert, vrouwen die zich niet of moeilijk uiten”, zei hij tegen Trouw.

De problematiek die binnen de groep heerste, werd nooit duidelijk. Schuijers weet dat traditionele coaching hierin tekortschiet. "Als je een vraag in de groep gooit, dan antwoorden de extraverten direct”, legt hij uit. Introverten denken na, laten zich beïnvloeden door al geroepen antwoorden en willen niemand tot last zijn. “Ik laat vaak iedereen hun meningen opschrijven. Dan beginnen de introverten, daarna mogen de extraverten.” Aan de hand van een komische anekdote legt Schuijers de dominantie van open mensen uit.

“Ik liep een tijd mee met Marc Lammers en zijn team (de Oranje-hockeysters, red.). Veertien introverten, vier extraverten. Na een goede wedstrijd nam hij het team mee uit eten. Marc vroeg of ze naar de Chinees of de Italiaan wilden. ‘Italiaan!’, klonk het direct. Uiteindelijk zat hij daar met zijn team bij de Italiaan, het grootste deel met een lang gezicht. Toen Marc vroeg wat er was hoorde hij: ‘We wilden liever naar de Chinees’. Zijn vraag waarom de dames niks zeiden, werd gekaatst: ‘Nee, waarom heb je niks gevraagd?’” Schuijers vervolgt: “Die angel verwijder ik direct. Van een introvert verwachten dat die zich uitspreekt, is hetzelfde als van een extravert verwachten dat die z’n mond houdt. Daar moet je mee omgaan.”

De kracht van introverten in een extraverte wereld
In haar boek Quiet: The Power of Introverts in a World That Can’t Stop Talking en haar gelijknamige TED-talk, beschrijft Susan Cain een extraverte wereld. Volgens de schrijfster koppelen we extraverte eigenschappen als zelfvertrouwen, assertiviteit en luidruchtigheid sneller aan leiderschap, kennis en kunde. Een brutaal mens heeft de halve wereld. De stille introvert denkt langer na en vermijdt conflicten. Daardoor erkennen we teruggetrokken mensen minder snel om hun kwaliteiten.

Volgens Cain is extravert vaak de norm voor sociaal leven. Stil zijn is vreemd, soms zelfs zorgelijk. Thuisblijven om een boek te lezen is saai. “Ik vroeg mij af waarom ik mij af en toe schaamde voor mijn introversie”, noemt ze als de motivatie voor haar onderzoek en pleidooi. Ook de voetbalwereld lijkt een extraverte plek. Waar meningen met de dag veranderen, men een team in groepsverband aanspreekt en jonge spelers tot celebrities worden gebombardeerd.

Introverten in het voetbal
“Het is een opportunistische wereld, waar meningen met de dag verschillen. Een introvert heeft daar moeite mee.” De voetbalwereld is volgens Schuijers terughoudend met mentale coaching. De psycholoog verwacht dan ook dat er nog veel vooruitgang te boeken is. “Ik denk dat er veel leed is onder introverte voetballers dat we niet kennen.”

In gedachten dribbelt Davy Pröpper voorbij. Zijn broertje Robin (FC Twente) vertelde in Rondo op Ziggo Sport dat zijn introvertere broer zich altijd al een vreemde eend in de bijt voelde: “Hij kon zich niet echt meten met jongens die haantje de voorste waren.” En in de schreeuwgrage voetbalwereld zijn dat er nogal wat. Davy ging vroeg met pensioen. Hij was voetbalmoe. De middenvelder wist als 24-jarige al dat het wereldje niet hetzelfde was als het spelletje. “Ik wilde gewoon voetballen, al die zaken eromheen denk je dan niet aan”, zei hij toen over zijn afkeer tegen de voetbalcultuur.

Vooral kritiek was moeilijk voor Pröpper: “Ik was nogal eens bezig met wat mensen van me vonden”, zei hij eens. Daar houdt een publiek geen rekening mee wanneer je slecht presteert. Fluitconcerten kon de oud-middenvelder dan ook moeilijk verkroppen: “Dat raakte me erg. Ik ben gevoelig, maar dat uit ik niet.” Schuijers denkt dat trainers hierin nog stappen kunnen maken. Door meer de persoonlijke interactie te zoeken en vooral geen angstcultuur te creëren.

Uiteraard is voetbal prestatiegericht, maar daarbij mag niet vergeten worden dat topsporters ook mensen zijn. “Trainers denken alleen maar aan wat je kan en presteert. Daarbij is het niet belangrijk hoe je je voelt. Je bent nou eenmaal topsporter”, vertelt de sportspycholoog. Maar, ook coaches hebben persoonlijkheidskenmerken. Vraagt de extraverte coach niks omdat hij verwacht dat iedereen zich, net als hij, uitspreekt? Vraagt de introverte coach niks omdat hij zich niet wil bemoeien met andermans leven?

Het karakter van coaches
“Ik weet dat Louis van Gaal iets doet met persoonlijkheidstypen”, zegt Schuijers zonder het ‘totale mensprincipe’ van de Nederlandse trainer te noemen. De werkwijze, tijdens het WK 2014 daadwerkelijk zo benoemd door Van Gaal, is afgeleid van de gedragspsychologie. Het balanceert talent, persoonlijke opvattingen en karakter om zo het beste uit iedereen naar boven te halen. De juiste eigenschappen op de juiste plek. Wat volgens Schuijers verschil kan maken: “Een introvert is waarschijnlijk minder functioneel als spelmaker, omdat hij zich liever wegcijfert voor het team.”

Op de juiste plek zitten is ook voor trainers zelf belangrijk. Zo heeft Schuijers een verklaring voor waarom Frank de Boer nog niet slaagde als trainer: “Dat is een echte introvert. Dat gemompel…” Het is een mogelijke reden voor waarom De Boer als groot voetballer te boek stond, maar hij zijn spelopvatting schijnbaar niet kon overbrengen op een complexe groep vol verschillende persoonlijkheden. Bij Crystal Palace waren ze niet overtuigd van zijn trainingsmethode en noemde een interne bron hem ‘een beetje een weirdo’.

Dat betekent niet dat introverten niet kunnen slagen als trainer. Ook Erik ten Hag lijkt een naar binnen gekeerd type. Iemand waarbij de hartslag omhoogschiet als een camera en microfoon naderen. Zijn antwoorden lijken als voor de spiegel gerepeteerd. Wanneer het script afwijkt, wordt het verre van vloeiender. Voor critici een reden om te twijfelen aan zijn kwaliteiten als trainer. “Dat ongemak is lang onderschat en ondergewaardeerd”, schreef Sjoerd Mossou eens in zijn Algemeen Dagblad-column. Want Ten Hag is niet alleen de introvert die camera’s spannend vindt, maar ook die zich opsluit in zijn kantoor en tot in detail ieder wedstrijdaspect voorbereid. Ook brengt hij zijn boodschap wel goed over op de Ajax-spelers.

“Trainers worden wel eens extravert gemaakt”, denkt Schuijers. De positie van eindverantwoordelijke traint bepaalde karaktereigenschappen, maar niet altijd succesvol. Hij sluit dan ook niet uit dat introverte (oud-)voetballers door anderen in een positie worden gestopt waar ze eigenlijk niet geschikt voor zijn. De Boer, Marco van Basten, Pepijn Lijnders. Als onderdeel van een team fantastisch, als grote baas op de voorgrond teleurstellend. Vermeden zij conflicten in een functie waar je direct en eerlijk moet zijn? Of kregen zij kwaliteiten en posities toegedicht door uitgesproken personen? “Dat een introvert overruled wordt door een extravert, dat gebeurt heel vaak”, zegt de mentale trainer. Het doet vermoeden dat Messi, na zijn imposante carrière, geen trainer wordt. De introvert die een voetballeven lang op de voorgrond moest treden, zal ook voetbalmoe zijn.