Slot, Arteta en Guardiola delen tactisch plan: ‘Cruijff deed dat ook’

Van totaalvoetbal tot anti-voetbal en alles daartussenin. Het binnenslepen van de begeerde punten komt al sinds mensenheugenis in allerlei vormen en maten. In de rubriek Stijlfiguren gaat Voetbalzone langs de velden van weleer om fabelachtige formaties en bijzondere posities onder de loep te nemen. In deze editie: de inverted wingback, de tactische toepassing die de revolutie van de back in het moderne voetbal compleet maakt.

Door Kevin van Buuren

“Een luie mening”, noemt Liverpool-back Trent Alexander Arnold de commentaren op zijn verdedigende kwaliteiten. Tijdens het WK in Qatar is hij debet aan enkele tegendoelpunten van Engeland, en tijdens het Champions League-tweeluik met Real Madrid (op 21 februari en 15 maart 2023) heeft TAA het zeer lastig tegen linksbuiten Vinícius Júnior. Al staan zijn aanvallende kwaliteiten, met zijn volmaakte rechtervoet, nog steeds buiten kijf. Voormalig Liverpool-verdediger Jamie Carragher concludeert dat hij ‘defensief tekortkomt’. De publieke opinie op social media is meedogenlozer over de moeizame vorm van de Engelsman. “Kan niet verdedigen”, is het oordeel.

Na nog een – in defensief opzicht – twijfelachtig optreden tegen Crystal Palace, stelt ook analytisch specialist The Athletic kleedkamervragen. Vermoeidheid wordt als optie genoemd, daar Alexander-Arnold sinds 2017/18, na Mohamed Salah en Andrew Robertson, de meeste minuten speelt namens Liverpool: 20,548. Anderzijds was het altijd de andere kant van zijn medaille: een fantastische spelmaker; geen topverdediger. Het een drijft boven tijdens een Champions League-winst, het ander in een Premier League-seizoen waar de negentienvoudig titelwinnaar uiteindelijk moeizaam als vijfde eindigt.

Desondanks houdt manager Jurgen Klopp vertrouwen in zijn rechtsback. “Trent speelt alles”, zegt hij over de nieuwe kritieken na Crystal Palace-uit, zoals de cijfers eveneens uitwijzen. Een maand later volgt toch een tactische wijziging, met Alexander-Arnold als hoofdpersoon. Of het nu aan hem ligt of niet, Liverpool heeft meer defensieve zekerheid nodig. Huisanalist Harry McMullen, van het fanmedium This is Anfield analyseert de rol als inverted wingback van TAA tegen Arsenal (2-2 gelijkspel). In balbezit is hij niet meer de opkomende rechtsback van voorheen, maar een ‘ingeschoven extra middenvelder’. “Een dubbele ‘6’”, noemt Klopp het. De spelmakende kwaliteiten van de rechtspoot blijven ongeëvenaard, maar Liverpool is ‘minder kwetsbaar in de ruimte die opkomende backs achterlaten’, concludeert McMullen. Daarmee lijkt Alexander-Arnold een nieuwe functie te hebben gekregen: inverted wingback.

Een nieuw fenomeen
De positie klinkt als een willekeurige vleug fantasie. De Denzel Dumfriesen van deze wereld staan met hun oren te klapperen wanneer zij horen dat hun invulling in balbezit omgetoverd wordt tot centrale spelmaker. Desondanks is de inverted wingback een steeds vastere term geworden in het moderne voetbal. Ook in Londen, bij het Arsenal waar de positie voor Alexander-Arnold een primeur werd, vervult Oleksandr Zinchenko een dergelijke rol. De linkse tegenhanger van de Liverpudlian staat op papier op de backpositie, maar wijkt in balbezit ver weg van de zijlijn. Daarbij portretteert Zinchenko met zijn inschuiven het grote plaatje van de innovatie: centrale middenvelder Granit Xhaka krijgt meer ruimte om naar voren te gaan. Het leverde de Zwitser zijn productiefste Premier League-seizoen ooit op voor The Gunners, waarin hij zeven goals maakt en evenveel assists geeft.

En in België duikt de positionele uitvinding ook op. Vincent Kompany, in 2021 trainer van RSC Anderlecht, koopt in juli van dat jaar gericht de jongeling Sergio Gomez van Borussia Dortmund. De linksback heeft de kwaliteiten om de gewenste positie, die Kompany volgens Belgische media tot dan toe om personele redenen niet utiliseerde, in te vullen. Dat de Spaanse linksback, volgens Transfermarkt met linksmidden en centraal midden als nevenposities, een seizoen later (2022) naar Manchester City verkast, maakt de tactische cirkel rond. Het is namelijk geen toeval dat juist de twee laatstgenoemde trainers hun backpositie revolutioneren.

Gedeeld gedachtegoed
Kompany speelde bij Manchester City enkele seizoenen onder huidig voetbalprofessor Josep Guardiola. Pep was tevens de leermeester van Kompany bij het behalen van diens trainerspapieren. Die meester-leerling-relatie werd eind mei nog eens bestempeld door de Trainer van het Jaar-trofeeën. Guardiola won deze in de Premier League, waar Kompany er beslag op legde namens de Championship, waar hij inmiddels Burnley naar promotie begeleid heeft. Ook Arsenal-manager Mikel Arteta was jarenlang assistent van Guardiola bij Manchester City, alvorens hij zijn vleugels uitsloeg naar Arsenal. “Bij Barcelona speelden we met een 3-4-3 diamond, toen speelde één van de backs ‘daar’”, legt hij aan Sky Sports Premier League zijn toepassing met Zinchenko uit. “Maar Pep deed het bij Bayern voor het eerst, volgens mij met Phillip Lahm. Dat werd verder ontwikkeld bij City, op verschillende manieren, met verschillende spelers. Het is geweldig dat je verschillende aspecten van teams en trainers eigen kan maken om jezelf te verbeteren.”

Guardiola deed het met Philip Lahm bij Bayern, en ook met de inmiddels vertrokken João Cancelo bij Manchester City, waardoor zijn dominante team de twee middenvelders door kan schuiven en nagenoeg met vijf aanvallers speelt om het defensieve blok te doorbreken. Daarbij blijkt evengoed de link van Arteta en Guardiola met Barcelona bij te dragen aan het tactische gedachtegoed. Johan Cruijff zou, volgens The Football Analysis, de eerste pionier geweest zijn van de naar binnen gekeerde back. Daar liet hij Barcelona in balbezit vooral opdraven in 3-4-3, zoals Arteta vertelt. Gezien Cruijffs initiatief voor opleidingscentrum La Masía en zijn voorkeur om ieder team te laten spelen, lijkt het aannemelijk dat Arteta van 1999 tot 2002 in het derde en tweede elftal van Barça kennis maakte. Daarnaast erkent hij begin 2023 dat de innovatieve geest van Cruijff voortleeft in het voetbalbrein van Pep: “Hij veranderde het voetbal zoals Johan dat in het verleden heeft gedaan.”

Tot slot duikt de tactische toepassing ook in Nederland op. Total Football Analysis merkt op dat ook Feyenoord-trainer Arne Slot Lutsharel Geertruida op eenzelfde manier gebruikt. Tijdens het Europa League-duel tegen AS Roma zijn zelfs Geetruida én linksback Quilindschy Hartman in een centralere rol op het middenveld te vinden. Enkele dagen later, dominerend tegen Cambuur, speelt alleen Geertruida centraal. Hartman ondersteunt in deze wedstrijd op traditionele wijze de aanval door breed en hoog op het veld te staan.

Tactische toepassing
Volgens het voetbalinhoudelijk gerenommeerde Coaches Voice moet een inverted wingback over visie en techniek beschikken, omdat hij ‘veel betrokken wordt in korte passing’. Het inschuiven biedt een extra aanspeelpunt op het middenveld, waar de tegenstander in een ondertal wordt gebracht. “Bij het ontwikkelen van het voetbal kwamen de backs steeds hoger te staan. Vaak overlapten zij de vleugelspeler aan hun kant van het veld”, analyseert het medium. “De laatste jaren bewegen steeds meer coaches hun backs naar binnen, als extra speler in de tweede lijn, net voor de centrale verdedigers.” In balverlies kan een inverted wingback even in het centrum blijven, om momenten van counterpressing te herkennen en mede uit te voeren, zijn opdracht is uiteindelijk echter om ‘terug te keren in zijn traditionele verdedigende positie’.

De back doorbreekt steeds meer het taboe dat vanuit pleintjesvoetbal naar de samenleving oversloeg. Wie niet goed genoeg kan voetballen, wordt op de backpositie geposteerd. Ook Zinchenko leek daar een voorbeeld van te zijn. Waar hij als huurling bij PSV in het seizoen 2017/18 veel speelt als middenvelder, lijkt dit terug bij City te hoog gegrepen. Daar wordt hij dan ook steevast op linksback geplaatst. Echter blijkt hij daarmee onderdeel van een belangrijke ontwikkeling voor de backs in het algemeen. De rechts- of linksback is tegenwoordig één van de belangrijkste posities op het veld. Ook al kan hij ‘niet verdedigen’, moet hij in ieder geval wel heel erg goed kunnen voetballen.