Hoe is het verval van regerend landskampioen Feyenoord te verklaren?

ROTTERDAM - Komende zondag staat het treffen tussen Feyenoord en PSV op het programma. Vorig seizoen boekten de Rotterdammers in de eigen Kuip een 2-1 zege op de huidige koploper van de Eredivisie, waarmee men een belangrijke stap richting de uiteindelijke landstitel zette. Bijna exact een jaar later bedraagt de achterstand van Feyenoord op PSV maar liefst twintig punten. Hoe is het waanzinnige verval van de regerend landskampioen te verklaren? Een analyse van Voetbalzone aan de hand van statistieken van Opta.

Door Chris Meijer

Feyenoord zag afgelopen zomer de nodige spelers vertrekken. Met Terence Kongolo (AS Monaco), Rick Karsdorp (AS Roma), Eljero Elia (Medipol Basaksehir) en Dirk Kuyt (gestopt) vertrokken vier spelers die tijdens de kampioenswedstrijd tegen Heracles Almelo (3-1) nog in actie kwamen. Daar tegenover stond de komst van Sofyan Amrabat (FC Utrecht), Ridgeciano Haps (AZ), Jeremiah St. Juste, Sam Larsson (beiden sc Heerenveen), Kevin Diks (gehuurd van Fiorentina) en Jean-Paul Boëtius (FC Basel), terwijl Steven Berghuis definitief overgenomen werd van Watford.

De eerste vier wedstrijden van het seizoen werden nog, weliswaar niet al te overtuigend, gewonnen door de Rotterdammers. Op de vijfde speeldag verloor Feyenoord met 1-0 bij PSV, nadat het meer dan een helft met tien man had gespeeld. De 0-2 nederlaag tegen NAC Breda, een week later, bleek het eerste teken van wisselvalligheid. In eigen huis werd er ruim verloren van Ajax (1-4) en gelijkgespeeld tegen PEC Zwolle, VVV-Venlo en sc Heerenveen. Buitenshuis wist Feyenoord niet te winnen van onder meer ADO Den Haag, Roda JC Kerkrade, VVV-Venlo en Vitesse. Zodoende is de achterstand van Feyenoord op PSV inmiddels opgelopen tot twintig punten.

Exact een jaar geleden, toen Feyenoord na de wedstrijd tegen PSV ook 24 wedstrijden had gespeeld, hadden de Rotterdammers maar liefst 21 punten meer dan nu. De ploeg van trainer Giovanni van Bronckhorst scoorde vijftien keer meer en kreeg negen doelpunten minder tegen. Maar het voornaamste probleem: Van Bronckhorst speelde in het kampioensjaar vrijwel het hele seizoen met hetzelfde elftal. Brad Jones kende een uitzonderlijk jaar onder de lat. Aan de verdediging met Karsdorp, Eric Botteghin, Jan-Arie van der Heijden en Kongolo veranderde gedurende het seizoen weinig, al misten de backs wel enkele wedstrijden door blessures. Het middenveld, bestaande uit Tonny Vilhena, Karim El Ahmadi en Jens Toornstra, bleef ook vrijwel het hele seizoen intact. Nicolai Jörgensen, Steven Berghuis en Eljero Elia vormden bijna het hele seizoen de aanvalslinie van Feyenoord, al kampte laatstgenoemde een tijdje met een blessure. Het was veelzeggend dat Van Bronckhorst Dirk Kuyt op gegeven op de bank moest zetten, omdat hij simpelweg geen plek voor hem had in het elftal.

Hoe anders is het dit seizoen voor Van Bronckhorst. Al vroeg in het seizoen raakte het centrale duo van vorig seizoen, Botteghin en Van der Heijden, langdurig geblesseerd. In de verdediging moest de oefenmeester van de Rotterdammers in de eerste seizoenshelft geregeld puzzelen, want ook St. Juste, Haps, Bart Nieuwkoop, Miquel Nelom en Sven van Beek kampten met blessures. Zodoende werd middenvelder Renato Tapia omgeturnd tot centrale verdediger, terwijl ook Kevin Diks noodgedwongen in het hart van de verdediging werd geposteerd. Met name het gebrek aan vastigheden in de defensie lijkt het grootste verschil met vorig seizoen. Uit cijfers van Opta blijkt dat er bij Feyenoord dit seizoen maar liefst 48 wijzigingen werden doorgevoerd ten opzichte van het competitieduel daarvoor. Bij geen enkele club in de Eredivisie werd er zoveel veranderd dit seizoen.

Mede door de vele wijzigingen zijn de defensieve cijfers van Feyenoord aanzienlijk minder dan vorig seizoen. Zo krijgen de Rotterdammers gemiddeld per wedstrijd meer schoten tegen (10,5 om 9), meer schoten op doel tegen (3,7 om 3,1) en het belangrijkste: meer doelpunten tegen (1 om 0,7). Feyenoord incasseerde tot dusver 24 tegendoelpunten, slechts één minder dan in het gehele vorige seizoen. Het aantal verwachte tegendoelpunten, een statistiek die aan de hand van een groot aantal variabelen aangeeft hoe groot de kans is dat een kans resulteert in een doelpunt, is gestegen van 0,9 naar 1,1. Het verschil tussen het verwachte en daadwerkelijke aantal tegendoelpunten is dit seizoen (0,1) kleiner dan vorig jaar (0,2), want betekent dat meer kansen resulteren in een doelpunt. Voornaamste reden hiervoor lijkt de vorm van doelman Jones, die vorig seizoen een behoorlijk aantal grote kansen wist te stoppen en hier dit jaar een stuk minder vaak in slaagt.

Overigens is het verval niet puur aan de defensie te danken, want ook in aanvallend opzicht presteert Feyenoord minder goed dan vorig seizoen. In aanvallend opzicht was er tot dusver iets meer vastigheid, want Nicolai Jörgensen en Steven Berghuis krijgen, indien fit, altijd een basisplaats. Op de linkerflank was er minder zekerheid, want Boëtius, Larsson en Bilal Basacikoglu startten allemaal al eens op die positie. Nu de Zweed geblesseerd is en Basacikoglu een schorsing uitzat, was Van Bronckhorst wel genoodzaakt om voor Boëtius te kiezen. Vorig seizoen was Eljero Elia vrijwel het hele seizoen de vaste linksbuiten en na 24 wedstrijden had de 31-jarige vleugelaanvaller zeven doelpunten gemaakt, terwijl Larsson en Boëtius momenteel allebei op drie treffers staan. De totale productie van Elia stokte uiteindelijk op negen doelpunten en acht assists in de Eredivisie.

Overigens wordt het gemis van Elia nog duidelijker als je verder kijkt dan alleen doelpunten en assists. Hij zorgde gemiddeld per wedstrijd voor meer (succesvolle) dribbels en schoten op doel dan Larsson en Boëtius. Zij creëerden daarentegen tot dusver wel meer kansen voor hun medespelers, maar met zijn dribbels zorgde Elia voor meer gevaar en hij was dus ook gemiddeld gezien een stuk effectiever dan zijn opvolgers. Het moet ook wel gezegd worden dat aanvalsleider Jörgensen vorig seizoen in een aanmerkelijk betere vorm stak dan nu. Na 24 wedstrijden had de Deen destijds al vijftien doelpunten op zijn naam staan, terwijl dat er nu pas zeven zijn. In de zes competitieduels na de winterstop schoot Jörgensen pas vier keer op doel. De spits krijgt bovendien een stuk minder grote kansen: vorig seizoen was zijn verwachte aantal doelpunten per wedstrijd 0,7, terwijl dat nu 0,46 bedraagt.

Ook Toornstra (drie treffers minder) en Karim El Ahmadi (vier treffers minder) scoorden voorlopig minder dan vorig seizoen. Kuyt was in heel vorig seizoen goed voor twaalf doelpunten. Alleen Berghuis (zeven treffers meer) en Vilhena (vier treffers meer) scoren dit seizoen vaker, maar niet genoeg om de doelpuntenproductie gelijk te houden aan die van vorig seizoen. Het komt ook niet uit de lucht vallen dat Feyenoord minder scoort, want de Rotterdammers creëren dit seizoen simpelweg minder (grote) kansen. Het gemiddelde aantal schoten per wedstrijd (16,2 om 17,9), het aantal schoten op doel (6,5 om 7,1), het verwachte aantal doelpunten (1,8 om 2) en dus het aantal doelpunten (1,9 om 2,5) nam af. Het verschil tussen het verwachte en daadwerkelijke aantal doelpunten is dit seizoen (0,5) bovendien een stuk groter dan vorig jaar (0,1), want erop kan duiden dat Feyenoord vorig seizoen een stuk scherper was in de afronding of dat het in bepaalde fase simpelweg ook wat meer mee zat.

Natuurlijk heeft Van Bronckhorst dit seizoen ook te maken met iets dat niet zo makkelijk te verhelpen is: een vormdip. Zo maakte Toornstra vorig seizoen een uitmuntend jaar door, terwijl hij dit seizoen toch aanmerkelijk minder presteert. Hetzelfde geldt voor Jörgensen en Jones, die vorig jaar een betere jaargang doormaakten. Daarbij komt een fenomeen dat niet in statistieken te vangen is: vorig seizoen zat het op bepaalde momenten meer mee dan nu het geval is. Ook speelde Feyenoord dit seizoen in de groepsfase van de Champions League: wedstrijden die meer weerslag op het team kunnen hebben dan de duels in de Europa League van vorig seizoen. Komende zondag kan Feyenoord weliswaar alsnog een rol spelen in de titelstrijd. Indien er in De Kuip van PSV gewonnen wordt, ligt de kampioensrace tussen de Eindhovenaren en Ajax weer helemaal open. Toch zullen de gedachten in de selectie van de Rotterdammers nog wel even teruggaan naar exact een jaar geleden...