Hoe de VAR nog voor zijn introductie al kansloos was bij het grote publiek

De videoscheidsrechter (VAR) deed in seizoen 2016/17 zijn intrede in het voetbal, maar heeft tot nu toe allerminst aan de hoge verwachtingen kunnen voldoen. We discussiëren nu zelfs nog meer dan vroeger over beslissingen van de arbitrage, terwijl het voor zijn entree toch echt werd gezien als ultiem paardenmiddel om het voetbal eerlijker te maken. In aflevering 4 van de rubriek Spelbepalers gaat Voetbalzone terug naar het begin om uit te vinden waar het mis is gegaan.

Door Thijs Verhaar

Als er iemand fel tegen elektronische hulpmiddelen in het voetbal is, is het wel trainer José Mourinho van Tottenham Hotspur. Toch kon zelfs hij in januari van dit jaar niet klagen toen zijn ploeg in de slotfase van het duel tegen Watford geen goal kreeg toegekend toen een schot van Erik Lamela de doellijn net niet volledig passeerde en zijn ploeg bleef steken op een teleurstellend 0-0 gelijkspel. “Het is zoals het is”, verkondigde de coach na afloop in de persconferentie. “Ik wist dat het millimeterwerk was, maar de doellijntechnologie maakt geen fouten zoals de VAR wel doet.”

Met die vergelijking legde Mourinho meteen de zwakke plek van de VAR bloot. De beslissingen van de videoscheids zorgden tot de stillegging van het mondiale voetbal wekelijks voor ergernis omdat het, in tegenstelling tot doellijntechnologie, niet voor onomstreden beslissingen zorgt. Maar hoe komt het dat we dat wel verwachten? Op welk punt in de twijfelachtige geschiedenis heeft men beloofd dat alle arbitraire keuzes opeens honderd procent juist zouden zijn en alle discussie zouden wegnemen? Het antwoord lijkt te schuilen in de beeldvorming.

Om dit te begrijpen moeten we terug naar het jaar 2010, toen Duitsland en Engeland elkaar troffen op het WK in Zuid-Afrika. Een doelpoging van Frank Lampard ging bijna een meter voorbij de doellijn voor de bal terug het veld instuiterde en Manuel Neuer hem opving, maar Engeland kreeg geen goal toegekend. De FIFA was in zijn hemd gezet en de internationale spelregelcommissie besloot eindelijk gehoor te geven aan de almaar luidere roep om elektronische hulpmiddelen. Vervolgens deed de doellijntechnologie twee jaar later officieel zijn intrede en die innovatie zorgde meteen voor heldere beslissingen. Een bal is immers wel of niet volledig over de lijn. Geen twijfel over mogelijk.

Het systeem van Hawk Eye werd direct geaccepteerd als een verbetering en een onzichtbare grens werd doorbroken: technologie in het voetbal. De lobby voor deze omslag was toen al bijna een decennium gaande, want bijvoorbeeld bij tennis bleek het al jaren succesvol. Ook in de voetballerij bleek de doellijntechnologie een voltreffer en het succes van de eerste stap werd ook de roep om een videoscheidsrechter steeds luider. Het probleem is echter dat de verwachtingen onmenselijk hoog zijn. Andere beslissingen zijn nooit zo zwart-wit als het al dan niet passeren van een doellijn. Hoe beoordeel je of een actie opzettelijk is of niet? Dat blijft mensenwerk en daarbij horen fouten, zoals ook scheidsrechter Jorge Larrionda en zijn assistenten een enorme fout maakten door de goal van Lampard niet toe te kennen.

De hele lobby voor technologie in het voetbal dateert al uit 2005, toen Liverpool’s Luis Garcia een ‘spookdoelpunt’ scoorde in de halve finale van de Champions League tegen Chelsea. Het was voor de arbitrage onmogelijk om te zien of de bal over de lijn was, maar the Reds kregen de goal toegekend. Het is aannemelijk dat de scheidsrechter anders een penalty en een rode kaart had gegeven aan Petr Cech, die Milan Baros neerhaalde in de opbouw, maar het was hoe dan ook beschamend dat het arbitraire kwartet moest gokken, terwijl er zulke grote belangen op het spel stonden. De internationale spelregelcommissie (IFAB) besloot hierop dat er getest moest worden met Hawk Eye, maar opteerde in 2008 voor een alternatief: extra scheidsrechters achter de doellijnen.

Men durfde het niet aan om een revolutionaire stap te nemen en toenmalig FIFA-baas Sepp Blatter verdedigde zijn keuze als volgt: “we hebben wereldwijd 260 miljoen mensen die direct betrokken zijn bij de sport. Als we de wetten van het spel handhaven, is het makkelijker te begrijpen. We moeten leven met fouten, want voetbal moet een menselijk karakter houden.” Blatter toonde zich altijd een felle tegenstander van technologie in de voetballerij en in het geval van de VAR kunnen we niet ontkennen dat hij een kritiek punt heeft aangestipt. De videoscheidsrechter heeft ervoor gezorgd niemand nog direct keihard durft te juichen na een doelpunt, dus we zijn iets van de menselijke beleving kwijtgeraakt.

De omslag van Blatter en de IFAB kwam er echter alsnog in 2010, na de afgekeurde goal van Lampard. “Het is duidelijk dat de ervaringen op dit WK ervoor zorgen dat we opnieuw moeten kijken naar de invoering van doellijntechnologie. Het zou nonsens zijn om dat niet te doen”, verkondigde hij drie dagen nadat Duitsland met 4-1 won van Engeland en doorstroomde naar de kwartfinale. Dat ene schot van Lampard heeft dus alles veranderd en wat we vaak vergeten is dat het geweldige treffer was als hij werd toegekend. Met een soort half-volley lobde hij de bal van net buiten de zestien via de onderkant van de lat over wereldkeeper Manuel Neuer, die maar een paar stappen voor zijn lijn stond.

“Die bal was zo ver over de lijn dat iedereen in het stadion het heeft gezien”, verzuchtte BBC-verslaggever Guy Mowbray in ongeloof. Duitsland was die wedstrijd zoveel beter dat het voor de uitkomst van de wedstrijd waarschijnlijk geen verschil had gemaakt, maar het zou op dat moment wel de gelijkmaker zijn geweest, waardoor het momentum mogelijk was gekeerd. Blatter toonde zijn sympathie voor de Engelsen, of hij was gewoon beschaamd. Dit was het grote feestje van de FIFA en de scheidsrechters maakten er een potje van. De ironie is wel dat het hem bespaard was gebleven als hij twee jaar eerder niet zo terughoudend was geweest, maar in 2012 kwam de doellijntechnologie er dan eindelijk in de Premier League.

Binnen vier jaar volgden alle topcompetities in Europa en de grens was definitief gepasseerd, waarna ook de videoscheidsrechter zijn intrede deed. Die is zijn doel echter al snel voorbij geschoten, concludeerde de spelregelcommissie. “We kijken nu vanuit vijftien camerastanden naar iets wat er misschien wel helemaal niet is, maar dat was niet het idee van het VAR-principe”, zei Lukas Brod in december 2019 namens de IFAB. Hij werd geconfronteerd met het geneuzel om millimeters buitenspel en ballen die misschien onderweg ergens door een vingertopje zijn aangeraakt, wat niemand met het blote oog kan waarnemen. “Dat is het probleem van nu – mensen proberen het als forensische experts aan te pakken.”

De VAR is ingevoerd om ‘duidelijke’ fouten door te geven aan een scheidsrechter. Momenten waarop iedereen behalve de veldarbiter kan zien dat een goal afgekeurd moet worden, het duidelijk zichtbaar buitenspel is of wanneer een gele kaart donkerrood had moeten zijn. Meer niet. Nu wordt echter alles tot in den treuren geanalyseerd om te 'bewijzen' dat de VAR net als de doellijntechnologie in staat is om zelfs de allerkleinste foutjes te herstellen. Dat is in feite onze eigen schuld geweest met onze torenhoge verwachtingen, dus zal er veel moeten veranderen om van de VAR alsnog een succes te maken.