Hoe de dolende ‘Bundesliga-Dino’ Hamburger SV uitstierf

Hamburger SV is na 55 jaar gedegradeerd uit de Bundesliga. Die Rothosen waren de enige club die sinds 1963 onafgebroken meededen op het hoogste niveau, maar na meerdere Houdini-acts viel het doek zaterdag alsnog. Vanwege de degradatie is het onderstaande verhaal, dat op 1 april voor het eerst werd gepubliceerd, andermaal te lezen.

HAMBURG - De klok in het Volksparkstadion van Hamburger SV is misschien nog wel beroemder dan de bespeler zelf. Het uurwerk houdt bij hoe lang HSV al actief is in de Bundesliga: 54 jaar en 220 dagen. Nog nooit degradeerde de club sinds de oprichting van de Duitse competitie, maar inmiddels begint het stoppen van de wereldberoemde klok onvermijdelijk te worden. Het uitsterven van der Dino is een logisch gevolg van jarenlang wanbeleid.

Door Chris Meijer

Als een kat met negen levens ontsnapte HSV afgelopen seizoenen meerdere keren aan degradatie. In 2014 speelde men in de play-off tweemaal gelijk tegen Greuther Fürth (0-0 en 1-1), maar handhaafde de club zich dankzij een uitdoelpunt. Een seizoen later werd HSV opnieuw veroordeeld tot het spelen van de play-off, waarin men in de return tegen Karlsruher SC al praktisch gedegradeerd was. Een rake vrije trap in blessuretijd van Marcelo Díaz bracht alsnog een verlenging, waarin men op nippertje handhaving realiseerde. Vorig seizoen speelde HSV zich pas op de slotdag van het seizoen in veiligheid door van VfL Wolfsburg te winnen. Maar nu lijken de levens op. HSV is de hekkensluiter van de Bundesliga met een achterstand van zes punten op FSV Mainz 05, dat op de zestiende plaats staat en zo virtueel een play-off moet spelen. Die Nullfünfer hebben nog een wedstrijd tegoed en komen zondagmiddag in actie tegen Borussia Mönchengladbach. Gezien de recente resultaten lijkt de kans echter klein dat het gat met Mainz nog gedicht wordt, want de laatste overwinning van HSV dateert van 26 november 2017. Sindsdien scoorde men slechts zeven keer in vijftien competitiewedstrijden.

Niet alleen op sportief vlak, maar ook bestuurlijk is al het een tijdje een zooitje in Hamburg. De nieuw gekozen president Bernd Hoffmann wilde naar eigen zeggen met HSV een nieuwe weg inslaan. Onlangs besloot de raad van toezicht per direct afscheid te nemen van algemeen directeur Heribert Bruchhagen. Frank Wettstein werd de opvolger van Bruchhagen en hij besloot om sportief directeur Jens Todt ook direct zijn congé te geven. Toen HSV enkele dagen later met 6-0 werd afgedroogd door Bayern München, kon ook trainer Bernd Hollerbach zijn biezen pakken. De oefenmeester stond pas 49 dagen aan het roer in het Volksparkstadion en had nog niet eens een woning gevonden in Hamburg. “We hebben de sportieve situatie na de 6-0 nederlaag bij Bayern München uitvoerig geanalyseerd. De conclusie is dat we er ervan overtuigd zijn dat we moeten ingrijpen”, reageerde Wettstein in de Duitse media. Hollerbach was de twaalfde trainer die in negen jaar zijn ontslag kreeg. In dezelfde periode versleet HSV negen voorzitters, vijf algemeen directeuren en zes sportief directeuren. Waar is het misgegaan bij de in het begin van de eeuw toch redelijk presterende traditieclub?

HSV Plus
Tussen 2002 en 2011 eindigde HSV nooit lager dan de achtste plaats in de Bundesliga. De club slaagde er echter niet in om zijn beste spelers binnenboord te houden, waardoor het al enkele jaren bergafwaarts ging. Na een vijftiende (2011/12) en zevende (2012/13) plaats stond HSV in de winterstop van seizoen 2013/14 net boven de degradatiestreep. De schuld was opgelopen tot circa honderd miljoen euro, waardoor het nagenoeg onmogelijk werd om de selectie van kwaliteitsimpulsen te blijven voorzien. Reden genoeg om het roer om te gooien. Ruim tachtig procent van de leden stemde in met het zogenaamde HSV Plus-plan, waarmee het profvoetbal gescheiden werd van de rest van de vereniging. Een deel van die proftak werd te koop gezet, waardoor investeerders door het kopen van aandelen gedeeltelijk eigenaar konden worden. Het plan moest zorgen voor stabiliteit bij HSV, waar het op dat moment al een komen en gaan van trainers was. De verkoop van aandelen moest geld in het laatje brengen om versterkingen binnen te halen en de club structureel naar een hoger plan te tillen. “Op sportief en economisch gebied staat HSV er slecht voor. Op dit moment is de club eerder een zinkend schip dan een cruiseschip”, sprak Felix Magath, voormalig trainer van HSV, destijds tegenover Die Welt.

Het plan klonk als muziek in de oren bij Klaus-Michael Kühne. Zijn opa was mede-oprichter van logistiekbedrijf Kühne + Nagel. In 1958 kreeg de in Hamburg geboren Kühne een rol in het bedrijf, waarvan hij in 1966 CEO werd. Onder zijn bewind groeide Kühne + Nagel uit tot een van de grootste logistiekbedrijven ter wereld, waardoor Kühne schatrijk werd. Zijn vermogen wordt door Forbes geschat op 11,5 miljard euro. Als kind stond Kühne al op de tribune bij HSV en in de zomer van 2010 investeerde de in Zwitserland woonachtige zakenman voor het eerst in de club. Voor een bedrag van 12,5 miljoen kreeg hij 33 procent van de transferrechten van spelers Dennis Aogo, Dennis Diekmeier, Paolo Guerrero, Marcell Jansen, Lennard Sowah en Heiko Westermann in handen. Twee jaar later leende Kühne 8,5 miljoen om de terugkeer van Rafael van der Vaart naar HSV mogelijk te maken. In de zomer van 2014 kwam daar tot slot nog een lening van zeventien miljoen bij, met een voor Kühne gunstige rente. “Dit zijn dingen die ik doe uit liefde voor de club, omdat ik zie dat het nodig is”, zei de steenrijke zakenman in gesprek met Stern.

Bij de laatste storting van zeventien miljoen spreekt Kühne af dat de lening zal worden omgezet in een aandelenpakket als HSV er niet in slaagt om aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. De zakenman heeft Kühne + Nagel uitgebouwd tot een wereldbedrijf en is ervan overtuigd dat hij hetzelfde met HSV kan doen. Hij wil dit echter wel op zijn eigen manier en met zijn eigen mensen doen. “De club is niet van mij. Maar als er op een verkeerde manier met mijn geld wordt omgegaan, zeg ik daar iets van”, aldus Kühne. Men had de waarde van de proftak van de club, HSV AG, geschat op 400 miljoen. Door een kwart daarvan te verkopen, zou de toenmalige schuld van honderd miljoen omgezet moeten worden in aandelen. Kühne kon zich echter niet helemaal vinden in deze berekening. Samen met accountantskantoor KPMG schatte hij de totale waarde van HSV AG op 250 miljoen euro. Voor een bedrag van 18,75 miljoen schafte hij 7,5 procent van de aandelen aan.

Afhankelijk van de suikeroom
“Ik wil geen Roman Abramovich (eigenaar Chelsea, red.) worden. Eigenlijk heb ik al teveel geld geïnvesteerd in deze hobby. Ik heb tegen mezelf gezegd dat het met een aantal miljoenen niet kan veranderen. Maar ik ben geen man die honderd miljoen investeert en de leiding pakt. De wet in Duitsland staat dat bovendien niet toe”, lichtte Kühne eind 2014 toe in een interview met Die Zeit. In feite wil de zakenman juist graag een deel van de club in handen krijgen en hij profiteerde van de sportieve en financiële malaise bij HSV. Die Rothosen waren daardoor niet bepaald in trek bij andere investeerders. Doordat men jaarlijks een miljoenenverlies draaide, bleef de afhankelijkheid van Kühne groot. Desondanks zijn de ambities bij HSV in die periode torenhoog. Dietmar Beiersdorfer, tussen 2002 en 2009 sportief directeur in Hamburg, is in 2014 teruggehaald als algemeen directeur. “Het sportieve doel is om ons in de top vijf van de Bundesliga te nestelen en structureel Europees voetbal te spelen”, liet Beiersdorfer tegenover verschillende Duitse media weten.

Kühne liet zich in die tijd adviseren door Reiner Calmund, die in verschillende functies bij Bayer Leverkusen werkte. Op zijn aanraden kocht de zakenman de rechten van het stadion van HSV, dat destijds de Imtech Arena heette. Kühne veranderde de naam terug naar Volksparkstadion, zoals de thuishaven van HSV altijd geheten had. In de zoektocht naar spelers klopte de zakenman ook aan bij Calmund, maar hij verwees hem door naar zijn vriend Volker Struth. Hij is de zaakwaarnemer van onder meer Mario Götze, Marco Reus en Toni Kroos en verdiende miljoenen als belangenbehartiger. Zodoende kregen twee mensen zonder officiële functie de nodige invloed binnen HSV, zo schreef Die Zeit. Afgelopen jaren heeft Kühne gestaag zijn aandelenpakket uitgebreid, waardoor hij momenteel 20,57 procent van de aandelen in handen heeft. Naar verluidt zou hij reeds zestig miljoen in het dolende HSV hebben gestoken.

Wie betaalt, bepaalt, zo geldt voor Kühne. Het verwijt klinkt dan ook dat Beiersdorfer gedurende zijn tweede periode in Hamburg niet meer dan een marionet was. De oud-verdediger van onder meer HSV, Werder Bremen en 1.FC Köln werd gedurende zijn dienstverband als sportief directeur in Noord-Duitsland, tussen 2002 en 2009, alom geprezen. Spelers als Rafael van der Vaart, Nigel de Jong, Daniel van Buyten en Ivica Olic werden met de nodige winst verkocht, waardoor Beiersdorfer de bijnaam Dukaten-Didi kreeg. De goede transfers verbloemden echter de misstappen van Beiersdorfer, want hij haalde in die periode met spelers Emile Mpenza, Benjamin Lauth, Ailton, Boubacar Sanogo en Danijel Ljuboja ook de nodige miskopen binnen. Toen hij in 2009 na een verschil van inzicht vertrok, viel onder aan de streep een negatieve transferbalans van twintig miljoen op te maken. Toen hij terugkeerde bij HSV had hij, zoals eerder aangehaald, torenhoge ambities. Gedurende zijn tweede dienstverband, tussen 2014 en 2016, nam de gigantische schuldenberg alleen maar verder toe.

Het wonderkind Halilovic
“Beiersdorfer heeft in twee jaar negentig miljoen aan transfers gespendeerd, vier trainers ontslagen, twee sportief directeuren de deur gewezen en dat heeft allemaal 0,0 succes opgeleverd”, schreef het Hamburger Abendblatt nadat Beiersdorfer eind 2016 vertrok als algemeen directeur. Hij was destijds ook sportief directeur, omdat hij Peter Knäbel in mei 2016 had ontslagen en vervolgens besloot om de functie zelf te gaan bekleden. Die Zeit haalde de zomer van 2016 aan om het twijfelachtige beleid van Beiersdorfer te illustreren. Trainer Bruno Labbadia wilde die transferperiode graag spelers als Max Kruse en Martin Harnik naar HSV halen: jongens die opgegroeid zijn in de omgeving van Hamburg en zodoende binding voelen met de club. Kühne en Beiersdorfer wilden echter spelers van naam halen, grote talenten. Zodoende kwam Alen Halilovic uit de koker, het Kroatische wonderkind van Barcelona. Labbadia zag het niet zitten in de aanvallende middenvelder en dacht dat hij niet in het systeem zou passen. Toch werd de komst van Halilovic doorgedrukt en HSV maakte vijf miljoen over naar Barcelona. Labbadia zag op de training direct waar hij voor vreesde en gebruikte de Kroaat amper. Felix Goedhart, een vertrouweling van Kühne in het bestuur, belde Labbadia vervolgens om te vertellen hoe de trainer Halilovic moest gebruiken. Na vijf competitiewedstrijden, vier nederlagen en een remise, kreeg Labbadia zijn congé.

Het is een sprekend voorbeeld van de manier hoe Kühne invloed uitoefent binnen HSV. Toen de kritiek dusdandig hevig werd, moest er iemand opgeofferd worden. Beiersdorfer werd de laan uitgestuurd als algemeen directeur, maar mocht wel verder als sportief directeur. Dukaten-Didi bedankte vriendelijk voor de eer. “Ik was begonnen met bouwen aan iets voor de lange termijn, om HSV weer op de kaart te zetten. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat we veel hebben opgelost en opgeruimd. Er zijn belangrijke beslissingen genomen, vooral over de toekomst van HSV. Maar uiteindelijk word je in de voetbalwereld afgerekend op resultaten. Als sportief directeur had ik niet de mogelijkheid om met de club het pad te vervolgen dat ik gekozen had richting een veelbelovende toekomst”, sprak Beiersdorfer tegenover MOPO. Bruchhagen en Todt traden vervolgens aan als algemeen en sportief directeur en raakten langzaam maar zeker steeds sceptischer over de invloed van Kühne binnen de club. Met name de komst van André Hahn en de contractverlenging van Bobby Wood zorgden voor onrust op de burelen van HSV. Beide spelers zijn namelijk cliënten van Struth, de zaakwaarnemer die Kühne van advies zou voorzien. In totaal claimde Kühne in de zomer van 2017 25 miljoen te hebben geïnvesteerd in zijn club.

Steeds meer mensen in het bestuur begonnen sceptisch te worden over de rol van Kühne en er werd een plan bedacht. Ondanks dat HSV voor de winterstop de voorlaatste plaats in de Bundesliga bezette, besloot men niet bij Kühne aan te kloppen voor extra geld. Er konden afgelopen winter alleen spelers komen als er spelers verkocht zouden worden. Dit zat Kühne niet lekker. “Ik denk niet dat HSV er goed voor staat in de strijd tegen degradatie. Natuurlijk had ik graag willen zien dat er versterkingen kwamen, daar heb ik intern ook op aangedrongen. Ik ben niet gevraagd en mensen hebben publiekelijk laten weten dat ze mijn hulp niet wilden”, reageerde Kühne in een interview met Mopo. Zijn vertrouweling Goedhart probeerde vervolgens in het bestuur steun te verzamelen om Bruchhagen en Todt eruit te werken. Met Wettstein en Bernhard Peters had hij zelfs al twee vervangers klaar staan. Goedhart wist echter te weinig bondgenoten aan zijn zijde te krijgen, waardoor Bruchhagen en Todt voorlopig aan konden blijven.

Criticasters verdwenen
Gelukkig voor Kühne moest er in februari een nieuwe voorzitter gekozen worden. Jens Meier had als clubpresident gedurende zijn eerste termijn al een aantal keer geageerd tegen de suikeroom van HSV en hoopte na zijn herverkiezing de afhankelijkheid van Kühne te verminderen. Zo sprak hij volgens Die Zeit al eens met Chinese investeerders over een rol binnen de club. Van tegenstander Hoffmann was niet helemaal duidelijk wat hij met de rol van Kühne zou gaan doen. Toen de voormalig algemeen directeur van HSV eenmaal verkozen was tot voorzitter werd dat al snel duidelijk. Bruchhagen werd vrijwel direct na het aantreden van Hoffmann ontslagen, waarna Wettstein aangesteld werd als zijn opvolger. Zijn eerste daad: sportief directeur Todt de laan uitsturen. Zo zijn alle criticasters van Kühne inmiddels van het toneel verdwenen. In gesprek met NDR benadrukte Hoffmann nog eens dat HSV Kühne graag binnenboord houdt. “Hij is een belangrijk onderdeel van de HSV-familie en zal ook komende jaren een belangrijke partner blijven. Dat betekent niet dat hij beslissingen kan nemen, maar het is belangrijk dat hij aan boord is en dat we een goede relatie hebben.”

De kans is groot dat de club bij Kühne aanklopt om de licentie voor volgend seizoen in orde te maken. Vorig jaar leed HSV een verlies van 13,4 miljoen en de totale schuld is inmiddels opgelopen tot 105,5 miljoen. De afhankelijkheid van de miljoenen van Kühne is dus groter dan ooit, zeker omdat de inkomsten in de 2.Bundesliga sterk zullen verminderen. De miljardair heeft al enkele keren laten doorschemeren dat hij van plan is te stoppen als investeerder bij der Dino. “Hoop en Hoffmann, dat past wel bij elkaar. Laten we afwachten hoe de zaken zich ontwikkelen. Het leven is lang en verandert constant. Er zijn ook betere tijden. Op voetbalgebied zijn dit geen goede tijden”, zei Kühne tegenover Die Welt. Volgens BILD moet Jonas Boldt, momenteel in dienst bij Bayer Leverkusen, vanaf volgend seizoen sportief directeur worden bij HSV. Thomas Doll is de voornaamste kandidaat om als trainer aan de slag te gaan. Het voornaamste wat de club in de komende jaren nodig heeft is stabiliteit, want de vele trainerswissels en bestuurlijke wanorde hebben overduidelijk hun weerslag gehad op de sportieve prestaties. Om die reden zou het misschien niet erg zijn als de stadionklok op 12 mei na 54 dagen en 282 dagen stopt met tikken.