Gazprom versterkt greep op voetbal: ‘Wij dachten dat het de maffia was’

Gazprom, de grootste aardgasleverancier ter wereld, zet sinds enkele jaren ook in op voetbal. Het Russische staatsbedrijf is sponsor van het WK, de Champions League en een aantal clubs. Waarom doet Gazprom dit en hoe ver gaat de verstrengeling met de voetballerij werkelijk? Een longread over een gigant die zich ogenschijnlijk steeds meer ontpopt tot een machtsfactor van betekenis in het Europese voetbal.

Door Gijs Freriks

Tchaikovsky
Een blauwdruk. Een man in een controlekamer met het zicht op een scherm van de belangrijkste pijpleidingen. Heldere schijnsels van het Noorderlicht op een stad in de nacht. Een stadion. Automobilisten met vlaggen. Een café met juichende voetbalfans voor een televisiescherm. Opnieuw een stadion en dan een doelman die een bal uittrapt. Het zijn de beelden die geen voetbalfan tijdens de reclameblokken op Champions League-avonden kan ontgaan. Alles begeleid met ritmerijke en uiterst verfijnd geïnstrumenteerde muziek die de meest heftige gevoelens verklankt, die de weelde bevat aan meeslepende melodieën en harmonische akkoorden. Het zijn de klanken van het pianoconcert nummer één in bes mineur, opus 23 van Pyotr Ilyich Tchaikovsky, het Russische ‘genie van de emoties’.

Het concert geldt als een meesterwerk in de romantische periode van de klassieke muziek. Het staat bekend als een veredelde achtbaan van emoties en die emoties komen tijdens Champions League-avonden in menig huiskamer ook zeker vrij, al zijn die niet altijd positief te noemen. Of dat met de muziek an sich te maken heeft valt te betwijfelen, want het deuntje lijkt vooral ergernis op te wekken daar die doet herinneren aan Vladimir Poetin. En dat heeft weer te maken met het feit dat de reclames met de klavecimbelmuziek van Tchaikovsky zijn geproduceerd door Gazprom, de machtige en misschien wel even controversiële energiereus van het Rusland van Poetin. Waarom frustreert deze reclame de voetbalsupporter zo? En: waarom laat Gazprom haar gezicht steeds nadrukkelijker zien in het topvoetbal?

Imago
Om een antwoord te krijgen op die vragen, moeten we eerst terug naar 1997. Toen zette Gazprom als shirtsponsor namelijk zijn eerste stappen in het profvoetbal: onder de naam ‘Gazprom Lentransgaz’ prijkte men op het tenue van Zenit Sint-Petersburg en later veranderde die naam op het tenue in achtereenvolgens ‘Gazprom Gazenergofinans’ en ‘Gazprom’. De eigenaar van Zenit was toen nog bankiersfirma Sint-Petersburg, maar die kon de club niet laten wedijveren met de nationale topclubs en verkocht zijn meerderheidsbelang daarom in de winter van 2005 aan Gazprom. De plannen waren groots: algemeen directeur Sergei Fursenko kondigde op een persconferentie aan binnen negen jaar drie Europese bekers te willen winnen. Dat werd er één: de UEFA Cup in het seizoen 2007/08.

Ook bestuursvoorzitter Aleksei Miller, nog altijd de Gazprom-topman, had hoge verwachtingen: “Zenit is de vlaggendrager van ons merk. Het spel van Zenit moet corresponderen met het hoge aanzien van Gazprom. Zenit moet de sterkste ploeg van Oost-Europa worden en bij de beste tien clubs van Europa horen”, zei Miller in 2009 in een interview met Rusland 24. Ondanks dat de verwachtingen van Fursenko en Miller niet ten volle zijn waargemaakt, groeide Zenit wel uit tot een dominante factor in het Russische voetbal, met onder meer vier landstitels en het driemaal bereiken van de achtste finale van de Champions League als resultaat. De successen leverden Gazprom naamsbekendheid en positieve publiciteit op en daar was het de gasprinzen ook om te doen toen zij de club overnamen. Het imago van het bedrijf kon immers wel een opfrisbeurt gebruiken. “De droom van Gazprom is om het imago van het land en het bedrijf te verbeteren”, concludeerde Novaya Gazeta in een artikel over de ‘gasificatie’ van het voetbal.

Gazprom stond te boek als een relatief zekere energieleverancier, maar die status brokkelde af toen men in 2006 de gastoevoer naar Oekraïne blokkeerde vanwege een geschil over de gasprijs. Europese landen werden eveneens geconfronteerd met een verminderde gastoevoer en bij hen drong het toen écht door dat gas ingezet kan worden als politiek middel. Immers: Europa wordt voornamelijk verwarmd door Russisch aardgas dat via de transitielanden in Oost-Europa de rest van het continent binnen moet komen. Indien er daar een conflict uitbreekt, brengt dat de toevoer naar de rest van Europa in gevaar. Gazprom raakte nog om talloze andere redenen in opspraak: zo wordt men verdacht van oneerlijke concurrentie, slechte milieu-en veiligheidsprestaties en met gesjoemel met de boekhouding. Maar bovenal geniet Gazprom een slechte reputatie vanwege het met name in het Westen veelbekritiseerde (buitenland)beleid van Poetin.

Schalke 04
Om Gazproms imago op te poetsen, moest er dus wat gebeuren. Fursenko was net aangesteld als directeur van Zenit en was tevens algemeen directeur van Lentransgaz, een dochteronderneming van Gazprom. Hij keek met jaloezie toe hoe Roman Abramovich na de sportieve successen van Chelsea werd bewonderd en wilde zoiets ook met Gazprom voor elkaar krijgen. Echter: Gazprom was al de baas bij Zenit en kon dus geen eigenaar meer worden van een buitenlandse club. Sponsoring was de enige uitweg en daarom belde Fursenko met Gerhard Schröder, voormalig bondskanselier van Duitsland en sinds 2006 werkzaam voor Gazprom. Fursenko vroeg of Schröder hem in contact kon brengen met Duitse clubs die wel zouden openstaan voor een nieuwe hoofdsponsor, waaronder Schalke 04.

Schröder had hier een dubbel gevoel bij: hij was fan van Borussia Dortmund en wilde de aartsrivaal niet sterker maken, maar aan de andere kant besefte hij dat hij Gazprom wel in contact móest brengen met Schalke om de schijn van partijdigheid te voorkomen. Tijdens het WK in Duitsland bezocht de top van Gazprom een wedstrijd in het stadion van Dortmund, om vervolgens door te rijden naar Gelsenkirchen. Daar was de zaak met Schalke al gauw beklonken en in mei jongstleden werd het contract verlengd tot de zomer van 2022, tegenover een jaarbedrag van twintig miljoen euro, zo meldde BILD. Door variabelen kan het jaarlijkse sponsorgeld nog oplopen tot zo’n 27 miljoen.

Een deel van de Schalke-achterban stond niet te springen toen hun favoriete club in zee ging met Gazprom, zo vertelde Andreas Steiniger in het boek GAZPROM - Ruslands Nieuwe Wapen: “Natuurlijk wisten wij helemaal niets van Gazprom. Wij dachten dat Gazprom de Russische maffia was”, aldus de voormalig marketingdirecteur van Schalke. En Michael Zylka, voormalig voorzitter van Schalke, zei: “Niemand maakt mij wijs dat Gazprom 125 miljoen in een club stopt zonder daar enigszins controle over te willen uitoefenen. Nee, Russen zijn ijskoude zakenlieden die hun doel met ijzeren hand willen bereiken. Schalke zal een patserige en poenerige club worden met een kil imago. Een beloftevolle trainer als Mirko Slomka, die nu een kans krijgt, zal het veld moeten ruimen voor een grote naam en zo zal het tot meer negatieve effecten leiden, vrees ik. Doodzonde.”

Voormalig preses Zylka had er dus duidelijk weinig vertrouwen in, maar in de praktijk bleek het wel mee te vallen met die negatieve invloeden van Gazprom, waardoor hij zich genoodzaakt zag zijn woorden terug te nemen: “Ik neem al mijn vooroordelen terug. Gazprom is een zegen voor Schalke 04! Een fantastische hoofdsponsor die het fundament heeft gelegd onder een gouden toekomst!” Net als Zylka raakte ook voormalig marketingdirecteur Steiniger overtuigd: “Later, toen zij op bezoek kwamen, begrepen wij dat het normale zakenlui waren, dat het een transparant Europees bedrijf is. Een bedrijf dat van aanpakken weet.” Maar: waarom koos Gazprom in de ogen van Steiniger eigenlijk voor Schalke? “Nou, Gazprom leunt dicht tegen onze waarden aan, de tradities waar ons team voor staat. Inzet en vlijt staan hoog in ons vaandel. Gelsenkirchen is een mijnwerkersstad.”

“In het begin van de twintigste eeuw, toen de club net was opgericht, speelden er mijnwerkers in onze voetbalploeg. Wij werken van ’s morgens tot ’s avonds, ontginnen steenkool. Gazprom ontgint gas. Daarom hebben zij voor ons gekozen”, klinkt het. “Weet je waarom Gazprom ons zo bevalt? Ze eisen niets van ons. We weten dat ze onze club niet willen kopen, al was dat alleen al omdat onze club niet gekocht kán worden. Onze club heeft geen eigenaar en behoort toe aan de 30.000 leden. Gazprom kan geen invloed uitoefenen op de politiek van onze club, kan zich niet inmengen in welke spelers we aankopen en verkopen. Het heeft zelfs geen plek in de directieraad geëist. Dat is prima zo. Ik hoop dat ons partnerschap nog zeer lang duren. Het contract loopt in 2020 af, maar ik denk dat we het gaan verlengen.” Steiniger kreeg met de contractverlenging van twee maanden geleden dus gelijk én hij kreeg zijn zin.

Manuel Neuer
Het klopt als vanzelfsprekend dat Gazprom formeel geen invoed kan uitoefenen op het sportieve beleid van de club, maar dat betekent niet dat men dat nooit heeft geprobeerd. Het was Vladimir Poetin namelijk zelf die in 2011 een transfer van doelman Manuel Neuer naar Bayern München wilde blokkeren. “Hij was verzot op Manuel, was een echte fan van hem. Ik kreeg van Vladimir de opdracht om alles in het werk te stellen om Manuel te behouden. Vladimir Poetin is een supporter van Schalke en volgt de Bundesliga op de voet”, zei Schalke-bestuursvoorzitter Clemens Tönnies daarover in BILD. Neuer bevestigde de lezing van Tönnies later tegenover dezelfde krant: “Meneer Tönnies sprak mij aan met de mededeling dat de machtigste man van de wereld mij met zijn geld wilde behouden...”

Neuer kon bij Schalke naar verluidt zeven miljoen euro per jaar verdienen, maar had zijn keuze al gemaakt: de keeper vertrok voor minimaal 22 miljoen naar Bayern München. Ruim 2.200 kilometer ten noordoosten van Gelsenkirchen, in Sint Petersburg, is het onmiskenbaar dat Gazprom zich wél bemoeit met het sportieve beleid van de plaatselijke club. Toen Dick Advocaat bijvoorbeeld Anatoly Tymoshchuk naar Zenit wilde halen, zei hij: “We moeten zo’n transfer wel verantwoorden. Daarover beslissen mensen in het Kremlin mee.” Hij doelde op onder anderen Miller, die bij iedere thuiswedstrijd van Zenit aanwezig is, meestemt over belangrijke besluiten binnen de club en nog geregeld zijn gezicht laat zien in de kleedkamer. En wie weet doelde Advocaat met ‘mensen in het Kremlin’ ook wel op Poetin zelf.

Want hoewel Poetin geen hartstochtelijk voetbalfan is, draagt hij Zenit wel een warm hart toe, zo vertelde een Moskouer zakenman al eens aan Marc Bennetts, auteur van het boek Football Dynamo - Modern Russia And the People’s Game: “Het is een publiek geheim dat er bij Gazprom een leidinggevende functie voor Poetin klaarligt wanneer hij uit zijn politieke leven besluit te stappen. Poetin komt uit Petersburg en dat is ongetwijfeld een van de redenen waarom Gazprom Zenit is gaan controleren in plaats van, bijvoorbeeld, clubs uit de hoofdstad. De president is geen groot voetbalfan, maar ziet de club uit zijn thuisstad natuurlijk wel graag aan de top van het Russische voetbal staan”, vertelde de ingewijde.

Eredivisie
Het bleef voor Gazprom niet bij het sponsorschap bij Schalke en Zenit, want men werd eveneens sponsor van Chelsea, Rode Ster Belgrado, FK Orenburg en Tom Tomsk en van de Champions League, het WK en de Confederations Cup. Waarom eigenlijk? “Rusland gebruikt sport om zichzelf meer op de kaart te zetten”, zegt sportmarketeer Frank van den Wall Bake tegen Voetbalzone. “Ik vermoed, weet eigenlijk wel zeker, dat Poetin zelf bij de Gazprom-sponsoring van voetbal is betrokken. Het past in zijn strategie om Rusland een nadrukkelijkere wereldspeler te laten zijn. De wereldwijde populariteit van sport in het algemeen en van voetbal in het bijzonder, met de daaraan gekoppelde massa-exposure, biedt hem een podium. De Winterspelen was een bewijs en het WK jaar zal dat nog meer zijn.”

Het oppoetsen van haar eigen imago en het verkrijgen van meer exposure: zijn dat dan de enige redenen voor Gazprom om het voetbal te sponsoren? Wat levert de voetbalsponsoring het bedrijf en het Kremlin nu eigenlijk effectief op? “Wij hebben de buitenlandse sponsoring nodig om onze werkzaamheden in het buitenland uit te voeren”, zei Fursenko, sinds kort terug bij Zenit als algemeen directeur, daar twee weken geleden op een forumavond over. Ilya Sokolov, journalist voor onder meer RussianFootballNews en FootyWeekends, is specifieker: “Ik zou het met Red Bull vergelijken. Dat bedrijf produceert ongezonde drankjes, maar wordt vanwege activiteiten als Red Bull Crashed Ice en de parachutesprong van Felix Baumgartner alom geliefd.”

“Daarnaast zijn ze erg goed in het maken van voetbalteams die met attractief spel ook de neutrale fans kunnen bekoren”, zo doelt Sokolov op Red Bull Salzburg en RB Leipzig. “Misschien schort het daar bij Gazprom nog wel aan. De vraag wat het Gazprom allemaal precíes oplevert, stel ik mijzelf overigens ook vaak, maar het lijkt mij het meest logisch dat ze simpelweg het imago van het bedrijf willen verbeteren. Ik denk namelijk dat Gazprom niet graag geassocieerd wordt met Rusland, daar Rusland in de Westerse media doorgaans negatief wordt belicht. Het imago van het bedrijf is op zichzelf prima; er zijn geen grote schandalen geweest die gerelateerd kunnen worden aan politiek.”

Gazprom heeft op voetbalgebied nog geen voet aan de grond weten te krijgen in Nederland, hoewel er al eens is gespeculeerd over een samenwerking met Vitesse en AZ. Daarnaast beschikt Gazprom sinds 2012 over een skybox in de Johan Cruijff ArenaA. “De skybox in de ArenA biedt ons een geweldige mogelijkheid om (internationale) zakenpartners en collega’s uit te nodigen bij de thuiswedstrijden van Ajax. In een relaxte en informele sfeer kunnen we het nuttige met het aangename combineren. Op die manier kunnen we de onderlinge band versterken. Voetbal is daar een mooi middel voor”, zei Bernard van Polanen, managing director van Gazprom International, destijds op de website van Ajax.

“Op dit moment hebben we nog geen exposure op de Nederlandse markt via sportsponsoring. Gazprom-bedrijven in andere landen genereren wel die exposure via sponsoring. Wellicht dat dat in Nederland ook ooit gaat gebeuren. Niemand weet wat de toekomst gaat brengen”, voegde Van Polanen eraan toe. Dat roept de vraag op of Gazprom - vijf jaar na het huren van de skybox bij Ajax - inmiddels wél serieuze plannen heeft om zich als sponsor aan een club in Nederland te verbinden. De Nederlandse afdeling van Gazprom is tweemaal uitgenodigd voor een reactie, maar heeft die niet gegeven. Wel gaf Gazprom vijf jaar geleden aan Novaya Gazeta een antwoord op de vraag of men meer clubs gaat sponsoren in Europa.

“Gazprom steunt sociale projecten en allerhande sporten van harte. Gazprom zal daarom initiatief blijven nemen om dergelijke projecten ook in de toekomst uit te rollen. En daar horen ook internationale activiteiten bij. We zullen de aanbiedingen van geïnteresseerde teams blijven bekijken. Hoe we uiteindelijk over die aanbiedingen besluiten, dat hangt af van onze exportactiviteiten en buitenlandse projecten.” Dat statement liet ruimte voor enige speculatie en daarom vragen we het maar weer aan sportmarketeer Van den Wall Bake: hoe reëel is het dat Gazprom op termijn gaat sponsoren in de Eredivisie?

“Of Gazprom ooit in Nederland op het shirt van een voetbalclub zal staan, lijkt mij onwaarschijnlijk. Maar ik heb geleerd om nooit ‘nooit’ te zeggen. Zeker niet in het voetbal.” Overigens wordt het eerstvolgende voetbalproject van Gazprom waarschijnlijk niet in Nederland, maar ‘gewoon’ in eigen land georganiseerd, want persvoorlichter Sergei Kupriyanov heeft in een interview met de Petersburgse editie van de krant Sovsport laten weten dat Zenit er serieus over nadenkt om een minivoetbalclub op te richten. Dat zou een zaalvoetbalploeg moeten worden die wedstrijden speelt van viermaal dertien minuten en waarbij iedere ploeg vijf spelers mag opstellen. Dit zaalvoetbalteam moet de naam ‘Zenit’ gaan dragen.

Barcelona
Met de uitbreiding van het aantal sportploegen wil Zenit zich spiegelen aan Barcelona: “Dat is ook een omnivereniging geworden met zeven of acht sporten. In het minivoetbal kan het financiële component écht doorslaggevend zijn. Je kunt dan aan een sterk team bouwen, stap voor stap, om vervolgens uit te groeien tot de beste van het minivoetbal in Rusland”, aldus Kirill Mirzoyan, algemeen directeur en voormalig trainer van Polytech, de eerste en voorlopig dus nog enige minivoetbalclub van Sint-Petersburg. Die club gaat straks mogelijk op in het nieuwe Zenit. “Het grootste probleem van Zenit is verholpen, want de voetbalclub stáát. Ze kunnen zich nu ook richten op andere sporten, waaronder minivoetbal. Ik ben een patriot van onze stad en zal er alles aan doen om de sport in de stad te ontwikkelen”, aldus Mirzoyan.

De kans is dus groot dat Gazprom straks niet alleen over een voetbalclub in de Russische eredivisie beschikt, maar ook over een minivoetbalclub in de eigen stad. En naast die voetbalploegen beschikt Gazprom reeds over elektriciteitsbedrijven, kranten, televisiezenders, pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen, banken, vliegtuigmaatschappijen en natuurlijk honderdduizenden kilometers gasbuizen. Het moge duidelijk zijn dat Gazprom een bedrijf is dat zich lang niet meer enkel en alleen toelegt op gas, maar zijn tentakels inmiddels op bijzonder veel andere terreinen heeft uitgeslagen. Toch is en blijft voetbalsponsoring vermoedelijk wel het belangrijkste middel voor Gazprom om een betere naam te genereren, zo schreef de Huffington Post eens in een analyse.

Franz Ferdinand
“Gazprom heeft commerciële, maar zeker ook politieke redenen om sponsorgeld te steken in de voetballerij”, schreef de nieuwswebsite. “Wanneer je het intromuziekje van de Champions League hoort, wil Gazprom namelijk dat je aan de Champions League denkt en níet aan het manipuleren van de gasprijzen voor voormalige Oostbloklanden.” Desondanks zal het bedrijf, hoeveel clubs en toernooien men in de toekomst ook gaat sponsoren, altijd gelieerd blijven worden aan Poetin en het Kremlin. En het is precies die schakeling waar menig voetbalfan zich tijdens die Champions League-avonden aan stoort. “Het feit dat Gazprom de Champions League sponsort, zal niemand buiten Rusland waarschijnlijk leuk vinden. Dat heeft verschillende redenen”, somde de website Sports twee jaar geleden al eens op.

“Allereerst: Gazprom is geen consumentenmerk. De trouwe kijker van Champions League-wedstrijden koopt waarschijnlijk af en toe een blikje Heineken omdat dat bier door de reclame geassocieerd wordt met voetbal. En men zal misschien ook sneller een MasterCard aanschaffen omdat die een positieve connotatie oproept door het voetbal. Maar zo werkt het niet met Gazprom; integendeel. Ja, je kunt in Duitsland hier en daar tanken bij een Gazprom-tankstation, maar je kunt geen Gazprom als ontbijt bestellen of een dubbele Gazprom met ijs drinken. Velen weten simpelweg niet wat Gazprom is en wat Gazprom doet. Men weet niet waar Gazprom precies voor staat en mede daardoor zal men zich zo ergeren aan de reclame. Een reclame die sowieso al erg vreemd is…”, zo oordeelde de scribent.

“Het is een video van dertig seconden die in een stijl is gegoten waardoor je niet denkt aan een Champions League-wedstrijd, maar aan de Kerst die eraan zit te komen. Je hoort de muziek van Tchaikovsky, die natuurlijk prachtig is, maar de voetbalfan luistert waarschijnlijk liever naar een Franz Ferdinand (een rockband uit Schotland, red.). De mensen in de reclame die met vlaggen staan te zwaaien, lijken bovendien meer op revolutionairen dan op fans. En vertel mij maar of je vlak voor de aftrap van een Champions League-wedstrijd zit te wachten op een revolutie...”, zo sloot het opiniërend artikel van Sports af. De vraag rest dan ook of Gazprom überhaupt iets is opgeschoten met het geïnvesteerde sponsorgeld.

Chernomyrdin
Het bedrijf heeft ontegenzeggelijk meer naamsbekendheid gekregen, maar heeft men die verkregen door alle advertenties of vooral door de schandalen waarin Gazprom en Rusland de afgelopen jaren verwikkeld zijn geraakt? Heeft de toenemende naamsbekendheid écht geleid tot een beter imago? Viktor Chernomyrdin, voormalig topman van Gazprom, premier en oud-Minister van Gas en Olie, zei ooit: “We wilden het beter doen, maar het resultaat was als vanouds.” Die fameuze zin kwam symbool te staan voor alle mislukkingen tijdens de overgang van het communisme naar een markteconomie en zou straks misschien ook wel treffend kunnen worden voor het streven van Gazprom om een beter imago te creëren.

Want als het volgens Sokolov inderdaad zo is dat Gazprom zich stoort aan de associatie met Rusland, dan kun je je afvragen of het überhaupt kans van slagen heeft dat men het eigen imago wil opvijzelen. Gazprom en Rusland zijn immers zodanig met elkaar vervlochten dat zij nooit meer los van elkaar komen en ook nooit meer los van elkaar zullen worden gezien. Gazprom is en blijft de kurk waar Rusland op drijft. “Wat mij betreft is het te vroeg om het eventuele succes van de sponsordeals van Gazprom te evalueren”, zegt Sokolov. “Gazprom moet net als Sony en MasterCard nog jaren aan bijvoorbeeld de Champions League verbonden blijven. Ik denk dat ze dat ook zullen doen en dat ze daarnaast nieuwe teams gaan sponsoren. En dan nog blijft het succes moeilijk te ramen.”

Ofschoon het Zenit niet is gelukt om sinds de komst van Gazprom drie Europese prijzen binnen negen jaar te pakken, groeide men wel uit tot de beste ploeg van Rusland. Veel fans zullen dan ook tevreden zijn, maar een deel van het legioen blijft terugdenken aan de dogazpromovsky-periode, het tijdperk vóór Gazprom waarin men niet zo succesvol was, maar waarin er wel een herkenbaar elftal aan de aftrap stond. “Er is te veel Gazprom en te weinig Zenit in de voetbalclub. Het voetbal in Rusland is veranderd. Waarom zou ik blij moeten zijn als Gazprom LUKoil (de oliemaatschappij die Spartak Moskou sponsort, red.) verslaat?”, vroeg Sergei Shnurov zich in 2008 af in een interview met Sovsport.

Champions League
“Ik houd niet van deze bedrijven. Voetbal is een economisch spel geworden!”, foeterde de Zenit-fan van het eerste uur en tevens frontman van de band Leningrad. Shnurov zou het liefst zien dat Gazprom zich vandaag nog terugtrekt als hoofdsponsor van Zenit en volgens Miller heeft Zenit de hulp van de gasreus eigenlijk ook al niet meer nodig: “De club kan zich zonder Gazprom óók verder ontwikkelen. Daarvoor is de basis reeds gelegd en dat is belangrijk. De inkomsten zijn hoog, de club maakt een goede winst”, zei Miller in december. Hoewel niets erop wijst dat Gazprom haar handen van Zenit wil aftrekken, zouden veel Russen er geen traan om laten wanneer de samenwerking tussen het bedrijf en voetbalclub wordt gestopt.

Gazprom is immers een bedrijf dat voor 50,002 procent in handen is van de staat. De grief luidt dat er, in tijden van verdampende pensioenen en andere economische problemen, veel belastinggeld is gestoken in het aantrekken van spelers als Hulk, Axel Witsel en Danny. “Dient het kopen van voetbalsterren het publieke goed?”, vroeg econoom Andrei Zaostrovtsev zich in 2012 af in een interview met Radio Vrijheid. “Helpt het de gezondheidszorg? Ik dacht het niet. Het is duidelijk dat ze hebben geïnvesteerd om Zenit meer prestige te bieden in de Champions League. Maar Gazprom blijft een staatsbedrijf. Nietsvermoedende gepensioneerde oma’s hebben meebetaald aan Hulk en Witsel...”

Fursenko verdedigde zich vorige maand tegen die veelgehoorde kritiek: “Zenit gebruikt geen publiek geld. Ik hoor dingen als ‘oma betaalt voor gas’ en ‘Gazprom koopt daar vervolgens Hulk voor’, maar dat beeld klopt niet! Gazprom verdient zijn geld op de Europese markt en niet aan grootmoeders”, zei de directeur tegen Match TV. In hetzelfde interview vertelde hij dat Zenit onverminderd ambitieus blijft: “We hebben grootse plannen. Wij willen de Champions League winnen!” Fursenko liet daarmee blijken dat hij, net als in 2005, bepaald niet bang is om zijn ambities uit te spreken. Het is voor de Zenit-bestuurder te hopen dat zijn ambities deze keer wél worden waargemaakt en dat de aloude lijfspreuk van voormalig gasminister Chernomyrdin niet óók nog symbool komt te staan voor het sportieve falen van Zenit. We wilden het beter doen, maar het resultaat was als vanouds…