Eerst Suárez, nu Cavani: waar komen de N-woorden in Uruguay vandaan?

Edinson Cavani is hersteld van een liesblessure, maar het is voorlopig de vraag of de spits de komende weken inzetbaar blijft voor Manchester United. De Engelse voetbalbond (FA) verrichte deze maand een onderzoek naar een post die Cavani op Instagram plaatste en besloot vorige week over te gaan tot een officiële aanklacht. Hij noemde een vriend ‘negrito’ en wordt door de FA beschuldigd van wangedrag buiten de lijnen. De aanklacht leidt met name in zijn thuisland Uruguay tot veel onbegrip, daar het woord ‘negrito’ een gangbare term is in het Zuid-Amerikaanse land.

Cavani beleefde zondag 29 november op bezoek bij Southampton een spectaculaire invalbeurt na een 2-0 achterstand. Hij bereidde de aansluitingstreffer voor, zorgde zelf voor de 2-2 en sloeg in de blessuretijd andermaal toe: 2-3. Na de wedstrijd plaatste ene 'pablofer2222' een bericht op Instagram, waarin hij zei van Cavani te houden. Op zijn eigen Instagram Story deelde Uruguayaan de reactie van 'pablofer2222' en schreef hij: 'Gracias negrito', wat vertaald kan worden als 'bedankt, kleine zwarte man'. Cavani bevestigde later dat hij bevriend was met de persoon aan wie de boodschap was gericht. Officieel wordt de aanvaller verweten dat hij ‘beledigend en/of grof en/of ongepast’ taalgebruik hanteerde, ‘en/of de sport in een verkeerd daglicht zette’, plus dat hij een referentie maakte, ‘direct dan wel geïmpliceerd’, aan ‘kleur en/of ras en/of etnische afkomst’.

Al direct nadat Cavani zijn bericht publiceerde, werd door sommige gebruikers van sociale media de vergelijking getrokken met landgenoot Luis Suárez. De toenmalig spits van Liverpool werd voor acht wedstrijden geschorst nadat hij Patrice Evra bij een ruzie zeven keer 'negro' noemde tijdens een wedstrijd tegen Manchester United. Het ging dus om een ietwat ander woord en om een andere context. De huidig aanvaller van Atlético Madrid benadrukte destijds dat het woord 'negro' in Latijns-Amerika een andere connotatie heeft dan in Engeland, maar de FA geloofde niet dat hij het vriendschappelijk bedoelde, omdat de twee spelers ruzie hadden op het veld. Volgens Gabriel Inzaurralde, docent aan de Universiteit Leiden op het gebied van Latijns-Amerikaanse cultuur en literatuur, is de context waarin zulke N-woorden gebruikt worden van groot belang.

Inzaurralde, zelf voetballiefhebber én van Uruguayaanse komaf, vertelt aan Voetbalzone er zeker van te zijn dat Cavani geen racistische intenties had. Cavani had zich, omdat hij al jaren woont en werkt in Europa, weliswaar bewust moeten zijn van hoe het woord zou vallen, maar van kwade bedoelingen was volgens de docent geen sprake. Het woord dat hij gebruikte moet los worden gezien van de letterlijke betekenis ervan, geeft Inzaurralde aan. “Rond de Río de la Plata, en in het bijzonder in Uruguay, zijn de termen ‘negro’ en ‘negrito’ een soort liefkozende termen die mensen onder elkaar gebruiken, zonder te duiden op fysieke kenmerken. Ze worden breed gebruikt. Als een blanke vrouw brood koopt bij een blanke bakker, kan de bakker zomaar vragen: ‘Anders nog iets, negrita?’ Natuurlijk: een woord dat duidt op etnische kenmerken, heeft iets te maken met de geschiedenis van slavernij in Latijns-Amerika. Maar die relatie is vrij indirect in dit geval”, verzekert de universitair docent vanuit Uruguay, waar hij de feestdagen doorbrengt.

Het is volgens Inzaurralde geen goede zaak dat er met een Engelse bril wordt gekeken naar dergelijke uitlatingen van een Uruguayaanse voetballer. “De band tussen racisme en het woord 'negrito’ is niet hetzelfde als in de Angelsaksische traditie, waarin die woorden door de imperialistische en kolonialistische verhoudingen als identificeerbaar antecedent een groot probleem zijn. We moeten overal in de wereld racisme aankaarten, maar ieder land heeft een aparte geschiedenis. De geschiedenis van Uruguay is niet hetzelfde als die van Engeland. De connotatie van woorden is anders. Als je vanuit Engeland voor de hele wereld beslist wat gevoelig ligt, maak je een categoriale fout. Hoe discriminerende processen zich hebben voorgedaan in Engeland, is anders. Ik kan niet ontkennen dat het woord ‘negro’ in de verte te maken heeft met die geschiedenis, maar onze strijd tegen racisme heeft daar niets mee te maken, zeker niet in de context van dit concrete geval. In dit concrete geval is er geen sprake van racisme. Onder elkaar noemen we elkaar negrito’s, onafhankelijk van hoe we eruitzien.”

De uitleg van Inzaurralde komt overeen met de manier waarop Suárez zich jaren na het incident met Evra verdedigde in een artikel in The Guardian. De huidig aanvaller van Atlético Madrid gaf aan dat er in de Spaanse taal veel woorden bestaan om personen aan te duiden. Hij noemde 'Guapo' (knappe), 'Gordo' (dikke), 'Flaco' (dunne) en Rubio 'blonde' als voorbeelden. De persoon die op die manier wordt aangeduid, hoeft niet per se te voldoen aan de beschrijving. Zo gaf Suárez aan dat hij door zijn vrouw weleens 'negro' of 'negrito' wordt genoemd. Goal sprak deze maand met Franca Roibal, een witte docente Spaans met een PhD van de Universiteit Boston, die aangaf ook zo genoemd te worden door haar oma. "Het woord wordt niet op dezelfde manier gebruikt als het N-woord in het Engels. Het is niet het equivalent daarvan”, zei ze.

“Je zegt het natuurlijk niet tegen iemand die je niet kent”, voegt Inzaurralde toe. Ook hij noemt het voorbeeld van ‘Gordo’, ofwel ‘dikke’. “Echtgenoten noemen elkaar zo”, lacht hij. “Dat heeft er niets mee te maken of de man of de vrouw inderdaad wat kilo’s meer heeft. Het is voor mij een beetje verrassend dat het voor de rest van de wereld onbegrijpelijk is. Ik woon al lang in Nederland, en daar valt het me op. Maar als ik Uruguay nooit zou hebben verlaten, zou ik het nooit hebben opgemerkt. Woorden als Flaco (dun) en Rubio (blond) worden ook zo gebruikt, maar worden helemaal gedecontextualiseerd van een beschrijvend element. Mensen proberen de andere persoon niet te beschrijven als ze dat zeggen. De connotatie in andere delen van de wereld zou erop kunnen duiden dat het woord ‘negrito’ op een racistische manier wordt gebruikt, maar dat is hier niet zo.”

De precieze betekenis en connotatie van woorden verschillen per land. “In Argentinië, ons grote buurland, bestaat ook die gewoonte om elkaar ‘negrito’ te noemen, ook onder blanke mensen. Maar het verschil is dat in Argentinië het woord ‘negros’ op een negatieve manier wordt gebruikt als synoniem voor ‘armen’. Het gaat dus ook niet om pigmentatie van de huid, maar het betekent 'armen’. Vaak zijn dat inheemse mensen met een indiaanse achtergrond die in het noorden wonen. Die worden ‘los negros’ genoemd met een duidelijke negatieve connotatie. Vaak wordt het ‘los negros de mierda’, wat iets betekent als ‘die fucking negers’. Absoluut een negatieve connotatie. Maar die staat totaal los van familiekringen waarin bekenden elkaar ‘negro’ of ‘negrito’ noemen.”

Inzaurralde betwist niet dat het woord ‘negros’ op een negatieve manier gebruikt kan worden, ook in Uruguay. “Maar dan moet er iets aan worden toegevoegd om het negatief te laten klinken. ‘Negro de mierda’, zoiets. Er moet iets extra’s bij. Maar als iemand ‘negrito’ of ‘negrita’ zegt tegen een vriend of vriendin, of een moeder die haar kind ‘mío negrito’, ‘mijn negrito’ noemt, ook al is het kind blond, is heel genormaliseerd. Dit soort gebeurtenissen kan wel dienen om nog meer na te denken over de racistische ondertonen die elke maatschappij heeft, maar je kunt niet iemand laten boeten voor het gebruik van een woord dat al eeuwen op deze manier wordt gebruikt. Dat vind ik absurd. In onze cultuur wordt dat totaal niet begrepen. De consensus in Uruguay is groot rondom het gebruik van het woord ‘negrito’ in een liefdevolle context. Er bestaan wel bewegingen die kijken naar de relatie tussen taalgebruik, culturele uitsluitingsprocessen en emancipatievormen. Maar niemand zou het gebruik van dit woord als beginpunt nemen om racisme te bestrijden.’

“In Uruguay bestaat racisme”, maakt de universitair docent duidelijk. “Uruguay heeft een bevolking van drie procent van mensen met Afrikaanse roots en sociaal gezien heeft die bevolking een ondergeschikte positie. Dat is ook zo. In Uruguay bestaat ook het verschijnsel dat de grote blanke middenklasse zich nauwelijks bewust is van het eigen racisme. Die verschijnselen verdienen zeker politieke en culturele aandacht. Daar wordt ook over gediscussieerd. Het verschil tussen de groepen is een groot probleem, maar dat is moeilijk te relateren aan het gebruik van het woord ‘negrito’. Het staat er los van, maar ik durf niet te zeggen compleet los: er bestaat wel enige vorm van een relatie met de representatie die mensen ten tijde van de koloniale overheersing maakten van de Afrikaanse slaven.”

Cavani zal vermoedelijk binnenkort horen of hij bestraft wordt voor zijn bericht. De maximale sanctie is een schorsing van zes wedstrijden, maar Engelse media achten zo'n lange straf onwaarschijnlijk omdat Cavani het bericht heeft verwijderd en zich heeft verontschuldigd. Suárez werd in 2011 voor acht wedstrijden geschorst. De FA maakte destijds gebruik van taalexperts om te beoordelen hoe racistisch zijn uitspraken waren. “Ik vind het incident rond Suárez moeilijker. De situatie rond Cavani is voor mij duidelijk, maar bij Suárez was er een grijs gebied”, meent Inzaurralde. “Er was sprake van vijandigheid. Ik denk niet dat het woord ‘negro’ deel was van zijn poging om Evra te kwetsen. Ik denk dat het voor hem minder krachtig klonk dan voor bijvoorbeeld een Engelse speler die iemand anders ‘negro’ had genoemd. Maar je moet niet vergeten dat de persoon tot wie hij zich richtte een Afrikaanse achtergrond heeft. Dan krijgt het woord ‘negro’ een extra dimensie.”

“Je moet niet alleen denken aan degene die het zegt, maar ook wie het hoort. Suárez had moeten weten dat hij zich tot iemand richtte die het zou kunnen ervaren als scheldwoord en discriminatie. Absoluut. Als ik als Uruguayaan ruzie zou krijgen met iemand met Afrikaanse roots, zou ik wel oppassen om dat woord te gebruiken. Maar als mijn vrouw mij ‘negrito’ noemt, wat weleens gebeurt, word ik daar helemaal niet boos om. Engeland is een land met een eigen geschiedenis omtrent kolonialisme en racisme, maar dat wordt nu geëxtrapoleerd richting de rest van de wereld. Dat kun je niet zomaar doen. Je moet respecteren dat er culturele verschillen zijn en verschillende manieren zijn om het racisme te beleven. Dat klinkt een beetje raar, maar racisme krijgt verschillende vormen in relatie tot de specifieke geschiedenis die invloed hebben gehad op de discriminatieverhoudingen. Racistisch zijn in Zuid-Afrika is anders dan racistisch zijn in Argentinië of Rusland. Het is een beetje raar dat de Engelsen hun eigen manier om de moraal te beleven toe te passen op de hele wereld. Dat is een beetje irritant en moeilijk te accepteren.”

“We moeten oppassen voor een globalisering van morele attitudes”, waarschuwt de docent van de Universiteit Leiden. “Als een Engelsman hier een woord zou gebruiken dat bij ons gevoelig ligt, dan zou ik dat tegen hem zeggen, maar ik zou geen straf opleggen. Een voorbeeld: in Nederland heeft het woord ‘indiaan’ iets moois – je kunt houden van indiaanse cultuur, of geïnteresseerd zijn in indiaanse talen, maar in Mexico en de Verenigde Staten is het een scheldwoord. Moet je het daarom nooit meer gebruiken in Nederland? Dat is het probleem van globalisering van bepaalde taal- of politieke verschijnselen. Die moraal kan niet vanuit één land worden afgedwongen voor de hele wereld. Paradoxaal genoeg is het ook een soort discriminatie om je eigen geschiedenis af te dwingen voor de hele wereld.”