De club die hemel en aarde bewoog om Pelé uit zijn pensioen te krijgen

In de schaduw van voetbaltempels, miljardenballen en megalomane overnames leven er clubs in de marge. Waar de liefhebber nog het hof gemaakt wordt met historie, karakter en oprechte romantiek. Voor de rubriek Cultclubs leest Voetbalzone voor uit de sprookjesboeken van de voetbalbibliotheek. In deze editie: NY Cosmos, de Amerikaanse club zonder wie het Amerikaanse voetbal misschien nooit bestaan had.

Door Kevin van Buuren

Na verwoede pogingen om het voetbal in de Verenigde Staten van Amerika te lanceren, lijkt het de sport in 1975 eindelijk te lukken om een eigen universum te creëren. De spreekwoordelijke Big Bang klinkt in New York, wanneer de beste voetballer ter wereld de kosmos betreedt. De Braziliaan Pelé tekent op 11 juni voor New York Cosmos. Vijf jaar eerder wint hij nog zijn derde wereldbeker. Nu, op 34-jarige leeftijd is hij het levende bewijs dat Amerika voetbal ergens anders vandaan moest halen. Tekenend daarvoor is Pelé’s introductie wanneer hij een geelgroene vlag in het landschap plant. “Je kunt de wereld zeggen dat het voetbal eindelijk gearriveerd is in de Verenigde Staten.”

Alhoewel de competitie waar Pelé in zal schitteren pas sinds 1968 actief is, probeert Amerika de sport al langer te vestigen. Al in 1913 wordt de US Football Association erkend door de FIFA. Acht jaar later begint de American Professional Soccer League en in 1923 geeft het land zelfs een eigen draai aan de sport: ’s werelds eerste indoor voetbalcompetitie, elf tegen elf, vindt plaats in de legerbasis Commonwealth Calvary Armory in Boston. USA doet in 1930 mee aan het WK in Uruguay en wint op het WK van 1950 in Brazilië zelfs van Engeland met een semi-profteam.

Tweets by FIFAWorldCup

Toch komt de sport nooit helemaal tot leven. De Staten blijven in de ban van honkbal, basketbal en football, soccer is als het sportende kind dat altijd als laatst gekozen wordt. En daar wil voormalig Welsh International Phil Woosnam verandering in brengen. Na een carrière bij clubs als Manchester City, West Ham United en Aston Villa verhuist hij in 1967 naar Amerika. Rond diezelfde tijd komen twee nieuwe competities op in de VS. De United Soccer Association (USA) en de Independant National Professional Soccer League (NPSL), die al snel samensmelten tot de North American Soccer League (NASL). Woosnam wordt in eerste instantie speler van Atlanta Chiefs, maar in 1968 promoveert hij tot coach. In datzelfde jaar gaat de NASL van start, waar Woosnam direct tot Coach van het jaar benoemd wordt. Zijn missie reikt echter verder. Hij functioneert uiteindelijk als hoofd van het nationale elftal en als commissaris van de competitie.

Woosnam helpt mee het voetbal te ontwikkelen in the States. Ambitieus stelt hij in 1969: “Over 10 jaar, zal New York de beroemdste voetbalclub van de wereld zijn. Met de landelijke glamour en waarde van de Jets (football) en Mets (honkbal) en de internationale glamour van een grootse voetbalclub.” Daarmee klonk hij als de Romeinse tweede-eeuwse historicus Justinus, die over oud-heerser Hiëro II van Syracuse schreef dat hem ‘niets anders ontbrak voor het koningschap dan een koninkrijk’. Er bestaat namelijk een klein obstakel in de missie van Woosnam. New York heeft op het moment van zijn uitspraak nog geen voetbalclub.

Uiteindelijk krijgt zijn chaotische gedachte toch vorm, wanneer in 1970 The New York Cosmos wordt opgericht. Tien investeerders, waaronder de Turks-Amerikaanse broers Ahmet en Neshui Ergtegun en Steve Ross, die later media-multinational Time Warner zal oprichten. Ieder van hen legt 35.000 dollar in om mee te doen aan de competitie. Zij noteren het bedrijf: Gotham Soccer Club Inc. Het is de opvolger van de New York Generals, die bij de start van de NASL in 1968 direct ophoudt te bestaan. Enkele jaren mag de NY Cosmos een vreemde door voeten geschopte balsport spelen, totdat in 1975 het voetbal eindelijk arriveert in de Verenigde Staten. Vanaf dan is Cosmos in een klap de club die Woosnam schetste, in ieder geval in Amerika.

Met Pelé binnen de Cosmos stijgt het voetbal astronomisch in de natie. Buiten zijn 37 goals in 64 wedstrijden voor de club, zorgt hij persoonlijk voor een verhuizing naar het enorme Giants Stadium. Dat stadion, waar ook de football-club New York Giants speelt, is vanaf 1976 de nieuwe verblijfplaats van het pleegkind van de New Yorkse sportwereld. Cosmos speelt daarvoor een tijdje in het oude Yankee Stadium, dat het gemiddeld voor zeven procent vol krijgt (4.500 van de 65.000 beschikbare plekken). Daarom verkast het in 1972 naar het Hofstra Stadium, waar slechts 15.000 plaatsen zijn. In 1974 krijgt het een iets groter thuis: het Downing Stadium. Maar wanneer de 22.500 plekken daar te klein zijn voor een gigant als Pelé, voor wie het in zijn eerste wedstrijd direct uitverkoopt, mag Cosmos in het Giants Stadium spelen. Zelfs Pelé trekt niet meer dan 80.000 man aan, is de gedachte.

Uiteindelijk komt Pelé met zijn afscheidswedstrijd in 1977 het dichtstbij. Tijdens een play-off-wedstrijd tegen de Fort Lauderdale Strikers komen bijna 78.000 supporters hem uitzwaaien. Gemiddeldes die nooit uitkwamen boven de 6000 supporters, liet Pelé rijzen naar tienduizenden. In zijn laatste jaar kwamen gemiddeld 34.000 mensen naar de wedstrijden van NY Cosmos. Mede doordat de energie van Pelé andere sterren aantrekt. Samen met de Braziliaan Carlos Alberto, de Duitser Franz Beckenbauer en de Italiaan Giorgio Chinaglia wint hij in 1977 de NASL-finale van Seattle Sounders. Naast hen volgen meerdere grote namen naar Amerika, waaronder Johan Cruijff. De Nederlander speelt in 1978 een liefdadigheidswedstrijd in het tenue van NY Cosmos en tekent een jaar later voor de LA Aztecs. Later speelt hij ook nog voor de Washington Diplomats.

Alleen, met één grote ster waar de rest van het universum omheen draait, komt een groot nadeel. Wanneer die ster dooft, valt alles eromheen ook weg. Na Pelé’s tweede pensioen – hij kwam uit zijn eerste om naar New York te verhuizen – daalt de populariteit van de NASL drastisch. Minder supporters en een verloren televisiedeal maken dat de competitie er in 1984 er, na zestien jaar, mee ophoudt. De club probeert nog een jaartje voort te bestaan in de Major Indoor Soccer League, maar komt erachter dat de sport zonder fans niet bestaat. Uiteindelijk geeft het zich in 1985 gewonnen, en verdwijnt van het toneel.

In 2010 duikt er de club echter weer op in het Amerikaanse voetbal. De NASL is inmiddels opgevolgd door de Major Soccer League (MLS), die start in 1993. Als verschenen uit een zwart gat, waar tijd en ruimte niet bestaat, leeft New York Cosmos ineens weer. In 2012 maakt de club bekend in de nieuwe NASL te spelen, die dan het derde niveau van Amerika vertegenwoordigt. Een jaar later wint Cosmos het herfstseizoen-kampioenschap en de Soccer Bowl 2013, waarvan de finale gespeeld wordt tegen de lentekampioen Atlanta Silverbacks. Ook in 2015 wint Cosmos de NASL Championship Final, met weer een grote ster in de gelederen: Real Madrid-legende Raúl. Uiteindelijk wil NY Cosmos graag terugkeren op het hoogste niveau, in de MLS, maar financiële en bestuurlijke problemen voorkomen dit tot nog toe. Toch kan het teren op een onuitwisbare plek in de geschiedenisboeken van het Amerikaanse voetbal. De MLS, de organisatie van het WK in 1994. Het was er allemaal misschien nooit gekomen zonder Pelé in een Cosmos-shirt. “Het besluit van Pelé om hier te komen heeft de sport in dit land voor altijd veranderd”, zei MLS-baas Don Garber na het overlijden van de Braziliaan in 2022.