Bondscoach Portugal: ‘Waarom zou je de bal ooit passen?’

Van 19 januari tot en met 6 februari 2022 wordt in Nederland UEFA Futsal EURO 2022 gehouden. In Fables of Futsal vertelt Voetbalzone de verhalen achter de deelnemers aan dit EK. In deze vierde editie ligt de focus op regerend kampioen Portugal, een van de tegenstanders van Oranje. Dit is het verhaal van een superster en zijn coach, die hun land Portugal tot grote hoogten brachten.

Door Tim Klijn

We schrijven 10 januari 2018. Onder toeziend oog van meer dan tienduizend enthousiaste liefhebbers van futsal voltrekt zich in de Arena Stozice in de Sloveense hoofdstad Ljubljana een sprookje. Met een 2-2 gelijke stand schiet Bruno Coelho met nog slechts 55 seconden in de tweede verlenging te gaan zijn land Portugal naar de eerste futsal-titel in de historie. Spanje, goed voor maar liefst zeven van de tien Europese titels tot dan toe, is verslagen en Portugal staat eindelijk op het hoogste podium. De finale is bijna een exacte kopie van de finale van het EK voetbal 2016, achttien maanden eerder. Ook toen viel de beslissende goal pas in het einde van de verlenging. En ook toen raakte de sterspeler van de Portugese ploeg vroeg in de finale geblesseerd. Waar het Cristiano Ronaldo was bij het voetbal, heette de vedette van het futsal-elftal Ricardo Filipe da Silva Braga, voetbalnaam Ricardinho.

Ricardinho groeide op in Fânzeres, een klein stadje in het noorden van Portugal. Op tienjarige leeftijd verhuisde hij naar Valbom, een dorpje vlakbij Porto. Ricardinho gebruikte elke vrije minuut om te voetballen, al was er niet genoeg geld voor een bal. Sokken en tape volstonden voor de jonge Portugees. Soms had hij geluk, als zijn vader, die werkte als marktkoopman in Porto, een appel of sinaasappel thuisbracht die ‘De Tovenaar’ kon gebruiken. In zijn biografie zegt Ricardinho over die tijd: “Het hoefde helemaal geen bal te zijn, als het maar rond was.” In zijn jeugd wilde hij nog profvoetballer worden, maar al snel bleek hij te klein om die droom in vervulling te laten gaan. Futsal gaf Ricardinho een alternatieve manier om toch zijn droom na te jagen. “Ze zeiden dat ik te klein was voor voetbal. Dat gaf niet, want ik kon nog steeds futsal spelen. Ik heb futsal niet gekozen, het koos mij. En ik dacht alleen maar: als dit de sport is die ik kan spelen dan ga ik daar de allerbeste in worden”.

In 2000 speelde Ricardinho op 15-jarige leeftijd met vrienden op een futsal-toernooi, waar hij werd gescout door de coach van een van zijn tegenstanders. Carolina Silva bracht hem onder bij Graminense, zijn eerste zaalvoetbalclub. Hij werd al snel opgepikt door Benfica, dat hem al als achttienjarige liet debuteren. Ricardinho verbleef zeven seizoenen bij de club, dat onder zijn aanvoering snel uitgroeide tot een van de beste ploegen van Europa. Na vier landstitels in zeven seizoenen pakte Benfica de Champions League in 2010, wat Ricardinho in hetzelfde jaar de onderscheiding voor beste futsal-speler van het jaar opleverde.

‘O Mágico’ transfereerde daarna verrassend naar Nagoya Oceans in Japan, om zich financieel onafhankelijk te spelen. In 2013 keerde hij na enkele uitleenbeurten aan CSKA Moskou en Benfica definitief terug naar Europa, om te gaan spelen bij Inter Movistar. Zijn erelijst werd langer en langer, met meer en meer persoonlijke onderscheidingen. Ricardinho werd in zijn jaren bij de Spaanse topclub nog viermaal onderscheidden als beste speler ter wereld en hij won vijf jaar achter elkaar de Spaanse landstitel. Tweemaal werd de Champions League opnieuw veroverd en ook won Ricardinho een aantal bekertoernooien met Inter Movistar. Hij werd daarnaast all-time topscorer van Portugal, inmiddels heeft hij 141 keer gescoord in 187 wedstrijden. Een ding ontbrak echter steeds op zijn palmares: een titel met Portugal.

Portugal was al dicht bij succes geweest. In 2007, op Ricardinho’s debuuttoernooi, werd het land in de halve finale door penalty’s uitgeschakeld door latere winnaar Spanje. In 2010 werd in de finale opnieuw verloren van Spanje. Zonder Ricardinho, die het toernooi door een blessure aan zich voorbij moest laten gaan. Na dat toernooi werd de coach Orlando Duarte opgevolgd door zijn assistent, Jorge Braz. Onder zijn leiding werd in 2018 eindelijk de Europese titel gepakt. Braz zegt daarover in het boek Futsal: The Story of an Indoor Football Revolution, geschreven door journalist Jamie Fahey: “Ik was vol zelfvertrouwen, omdat we extreem goed waren voorbereid. Tuurlijk zijn Spanje en Rusland fantastische teams, maar we geloofden allemaal in de titel. Na afloop vergeleken mensen het met Portugal op het EK voetbal 2016. Natuurlijk was het interessant, alsof het in de sterren geschreven stond, maar het lag echt aan de voorbereiding.”

Waar de meeste ploegen voor een 3-1 formatie kiezen, speelt Braz het liefst 4-0. Het heeft alles te maken met zijn filosofie. Hij gelooft er heilig in dat een-tegen-een-situaties de sleutel is tot het creëren van ruimte. Voordat Braz hoofdcoach werd was het erg gebruikelijk om de bal te passen, te krijgen en weer door te passen. Maar, zo legt Braz uit: “Als je de bal krijgt en de verdediger is tien meter van je verwijderd, waarom zou je dan ooit passen? Voor welk doel? Het doel van futsal is ruimte creëren en daarvan profiteren, niet eindeloos rondpassen.” Ricardinho is met zijn eindeloze creativiteit en mogelijkheid om onder druk te voetballen geknipt voor het spelletje dat Braz erin heeft geslepen. Naar eigen zeggen ziet de Portugese superster het spel zelfs ‘in tienden van seconden’ als hij speelt.

Braz en Ricardinho zijn niet de enige reden dat Portugal recent zo goed presteert. In 2011 heeft de voorzitter van de Portugese nationale voetbalbond, Fernando Gomes, beloofd om futsal de meest populaire sport te maken op scholen en in sporthallen. Het heeft zijn vruchten afgeworpen. Het aantal spelers dat officieel futsal speelt is de afgelopen jaren stevig gegroeid. Meer dan zevenhonderd scholen hebben nu een futsal-programma voor scholieren ontwikkeld. Bovendien zijn maar liefst zeven van de veertien clubs in de nationale futsal-competitie de evenknie van ploegen in de Portugese Eredivisie voor voetbal. De budgetten van sommige clubs, met Sporting Portugal en Benfica voorop, zijn zo groot dat het hun futsal-afdeling ook een flinke boost geeft. Het heeft allemaal bijgedragen aan de eerste Europese titel en in 2021 zelfs de eerste wereldtitel voor Portugal.

Op het aankomende EK 2022 kan het voor het land echter lastig worden om de titel te prolongeren. Ricardinho is er namelijk niet meer bij. De vedette kondigde direct na het gewonnen WK 2021 zijn afscheid als international aan. Pany Varela, held van de WK-finale met twee doelpunten, is momenteel geblesseerd en het is nog maar de vraag of hij op tijd fit is voor het toernooi. De groepsfase zou echter geen probleem moeten zijn voor de regerend Europees Kampioen. De Portugezen (nummer 3 van de ranking), zijn ingedeeld in poule A, met Servië (6), Oekraïne (10) en gastland Nederland (19). Braz zal zijn ploeg ongetwijfeld weer tot in de puntjes voorbereiden en, gesteund door zijn succesvolle filosofie, geloven in een goede afloop.